EEN OMGEVING DIE BIJDRAAGT AAN HET HERSTEL VAN DE PATIENT
VIER BASISCRITERIA VOOR EEN HEALING ENVIRONMENT
De interne organisatie van het ziekenhuis was niet de enige bekommernis in het ontwerp van AZ Sint-Maarten; de architectuur, vormgeving en afwerking van de ruimtes was een even grote uitdaging. “De aandacht voor de patiënt was uitdrukkelijk opgenomen in de opdracht", herinnert projectdirecteur Erik Vereecken zich. “Er moest een healing environment gecreëerd worden: een omgeving die zou bijdragen aan het herstel van de patiënt."
“Tussen de verschillende bouwvolumes werden patio's aangelegd, ter grootte van een stedelijk plein. Zij zorgen voor licht, uitzicht en ademruimte"
HEALING ENVIRONMENT
Hoewel het begrip vandaag wijdverspreid is, waren architecten in 2008 nog niet onverdeeld op de hoogte van healing environments. Er ging volgens Vereecken dan ook een uitgebreide literatuurstudie aan vooraf. “We wilden niet zomaar iets doen", zegt hij. “Het moest een wetenschappelijk draagvlak hebben. De basis voor ons research-based design vonden we onder andere in een publicatie van het Nederlandse College Bouwvoorzieningen, waarin vier basiscriteria opgesomd werden: licht, contact met de natuur, privacy en controle, en een harmonie tussen afleiding en stimulans. Die aspecten zorgen dat de stress voor elke gebruiker, en de patiënt in het bijzonder, in grote mate gereduceerd kan worden en gelden vandaag nog steeds als de kern van een healing environment. Ze hebben ons in het verdere ontwerp dan ook steevast geleid."
Licht
Dat licht een belangrijke factor is in het herstel van patiënten, lijkt vanzelfsprekend. “Het gaat echter om meer dan licht alleen", benadrukt Vereecken. “Vooral de luminositeit en de ervaring van de kleurtemperatuur zijn doorslaggevend. Patiënten moeten het dag-nachtritme kunnen waarnemen. In AZ Sint-Maarten is dan ook grote aandacht besteed aan de lichtinval in de kamers. Er werd een uitgebreide kleurstudie uitgevoerd en zelfs de kamers die zich niet langs de buitenzijde van het gebouw bevinden, krijgen via de grote patio's dagelijks een lichtbad."
“Natuurlijk moet licht ook slim ingezet worden", nuanceert Vereecken nog. “Het mag niet verblinden, noch mag het leiden tot oververhitting in de kamers. Daarom werd ook aan de zonnewering bijzondere aandacht geschonken. Zij fungeert als huid, ter bescherming van de patiënt en het gebouw."
EEN SLIMME HUID VOOR HET ZIEKENHUIS
Hoewel VK Architects & Engineers met AZ Sint-Maarten van meet af aan een no-nonsense architectuur nastreefde, wilde het ontwerpteam wel uitdrukking geven aan de functie van de gevel. “Een gevel fungeert als huid", stelt Vereecken. “Ze beschermt en draagt bij aan zowel het comfort als de privacy. Die aspecten hebben we in de vormgeving van de zonnewering, met haar gegolfde horizontale lamellen, willen vervatten."
“Uiteraard is de zonnewering niet zomaar een architecturaal folietje", benadrukt Vereecken. “De golving, helling en tussenafstand van de lamellen werden gevel per gevel en met behulp van CFD-simulaties bepaald, met als doel de benodigde koeling tot een minimum te beperken, de lichtinval te optimaliseren en de patiënt zowel vanuit liggende als vanuit staande positie voldoende uitzicht te bieden. Bovendien werd ook naar de nodige standaardisatie gezocht: uiteindelijk werd alles gefabriceerd met drie verschillende modules, die in verschillende constellaties toegepast kunnen worden. Door te variëren in de volgorde, de ritmiek en de tussenafstanden, is er nu voor elke gevel een gepaste zonnewering."
Contact met de natuur
Naast licht, bieden de grote ramen ook uitzicht. “We hebben alle patiënten in AZ Sint-Maarten een rechtstreekse link met de natuur proberen geven," vertelt Vereecken, “zij het via uitzicht op de omliggende weilanden, zij het via uitzicht op de groene patio's binnenin het gebouw."
Nochtans bleek uit de literatuurstudie dat contact met de natuur ook wanneer het enkel gesuggereerd is, een positieve invloed heeft op het herstel van de patiënt. “Die suggestie zit onder andere in de vormgeving van de zonnewering en de keuze voor houtstructuren in de kamer", aldus Vereecken.
Privacy en controle
Om patiënten een gevoel van privacy en controle te bieden, probeerde VK Architects & Engineers de kamers dan weer zo dicht mogelijk te laten aansluiten bij een slaapkamer bij de mensen thuis. Daarom werden onder andere zoveel mogelijk eenpersoonskamers voorzien en werd bij de inrichting voor de eerder neutrale, zij het ook huiselijke, houtstructuren gekozen. Een schuivende badkamerwand biedt patiënt en personeel dan weer letterlijk controle over de ruimte. “De wand laat een modulair gebruik van de kamer toe. Patiënten kunnen er zowel de badkamer als de inkomsas mee openen of afsluiten."
Ook in de tweepersoonskamers werd trouwens voor een optimale privacy gezorgd. “Door de bedden tegenover elkaar te plaatsen, kunnen beide delen eenvoudig afgesloten worden. Bovendien krijgt elke patiënt zijn eigen sanitaire cel."
Afleiding en stimulans
Ten slotte mogen patiënten en bezoekers volgens Vereecken niet overprikkeld worden, maar moet ook monotonie vermeden worden. “Als een gebruiker ergens wacht of naartoe loopt, moet er iets gebeuren", stelt hij. “Het mag niet allemaal hetzelfde zijn."
“In dat opzicht hebben we bijvoorbeeld heel wat aandacht besteed aan de circulatieruimte, meer bepaald de ruggengraat. Dat is niet zomaar een gang van 200 m lang. We hebben op verschillende plaatsen open ruimtes voorzien en gebruiken meermaals gebogen wanden om de bezoeker te leiden. Tegelijk hebben we ervoor gezorgd dat de ruggengraat wel steeds als dusdanig herkenbaar is. In het exterieur wordt ze als beglaasd volume gearticuleerd, terwijl het kunstwerk Sampled, van Koen van den Broek, vanuit het interieur als oriënterend element werkt."
Het kunstwerk, een compositie van abstracte vormen, werd via digital print over de volledige glazen gevel van de ruggengraat aangebracht en kadert in de Vlaamse verplichting om in dit soort projecten een bepaald deel van het budget aan kunst te besteden. “Het strookte perfect met onze initiële intentie om de ruggengraat een uitgesproken identiteit te geven", benadrukt Vereecken. “Door de abstracte beeldtaal slaagt het werk er bovendien in om de vooropgestelde gelaagde werking te realiseren: Sampled werkt zowel op het niveau van de volledige gevel als op dat van één verdieping of zelfs één raam. Zo zie je dat het bijdraagt aan de wayfinding en bijgevolg de rust, maar dat het mensen tegelijk ook uitdaagt om het verhaal achter het werk te zoeken."
