OP ZOEK NAAR DE SYMBIOSE
DE INTERNE ORGANISATIE VAN AZ SINT-MAARTEN
Voor de interne organisatie van AZ Sint-Maarten hanteerde het architectuurteam van VK Architects & Engineers verschillende organiserende principes. “Naast een compact en flexibel gebouw dat in- en uitbreidingen toelaat, werd onder meer aandacht besteed aan gescheiden stromen, een scheiding van ambulante en klinische zorg, een centralisatie van medisch technische diensten en een verticale clustering", vertelt projectdirecteur Eric Vereecken. “Sommige van die principes waren reeds beproefd, andere iets vernieuwender. De ware innovatie zat hem echter in hun combinatie. In plaats van ons ontwerp aan één principe op te hangen, gingen we op zoek naar de symbiose."
“Een typische denkfout is dat afdelingen die nauw aan elkaar verbonden zijn ook letterlijk naast elkaar moeten liggen"
RUGGENGRAAT
“Neem nu de ruggengraat", illustreert de projectdirecteur. “Deze centrale as loopt dwars door het ziekenhuis heen en vormt een structurerend element voor zowel de interne circulatie als de inrichting. Ten eerste verzamelt ze alle horizontale en verticale personen- en goederenverkeer, ten tweede vormt ze de grens tussen ambulant en gehospitaliseerd."
Compacte circulatie
De oost-west georiënteerde ruggengraat loopt over de volle 200 m van het nieuwbouwziekenhuis en herhaalt zich op elke verdieping. Ze biedt toegang tot de verschillende diensten alsook, op de hoger gelegen verdiepingen, de verpleegafdelingen. Ook de verticale circulatie is er rechtstreeks op aangesloten.
“De combinatie van ruggengraat en verticale circulatie liet ons toe om een heel compact, doch gescheiden circulatiesysteem uit te bouwen", aldus Vereecken. “In een ziekenhuis gaat er standaard zo'n 25 à 30% van de oppervlakte naar circulatie; wij hebben het beperkt tot 15%. Dat was een essentiële sleutel tot compact bouwen."
“In plaats van een ontdubbeling van de logistieke gangen, kozen we hier voor een gescheiden verticale circulatie", verduidelijkt de projectdirecteur. “Een slimme organisatie van de liftkokers zorgt dat de ruggengraat langs twee zijden gebruikt wordt: enerzijds zijn er de bezoekersliften, die naar de gang openen, anderzijds de beddenliften, die rechtstreeks in de verpleegeenheden uitkomen. Volgens hetzelfde principe zijn er logistieke liften die, komende van de logistieke kelderverdieping, rechtstreeks in de verpleegeenheden uitkomen. Zo moeten noch karren, noch patiënten door de publieke gang circuleren."
Ambulant versus gehospitaliseerd
In een ziekenhuis moeten echter niet alleen patiënten en bezoekers van elkaar gescheiden worden. “De scheiding tussen ambulante en gehospitaliseerde patiënten is vandaag een algemeen aanvaard principe," weet Vereecken, “en wordt hier door de ruggengraat gefaciliteerd. Dat is het meest zichtbaar in de dagkliniek op de eerste verdieping: ambulante patiënten komen er binnen langs de transparante, publieke voorzijde en worden via de dagkliniek naar het operatiekwartier gebracht, terwijl gehospitaliseerde patiënten het OK rechtstreeks via de beddenlift bereiken."
ZORGBOULEVARD
In het grondplan van AZ Sint-Maarten tekent zich nog een tweede structurerende as af: een noord-zuid georiënteerde zorgboulevard. Net als de ruggengraat vervult ook deze binnen de structuur van het ziekenhuis een meervoudige functie. Ten eerste doet ze dienst als publieke toegang tot het ziekenhuis - met een breedte van 25 m, een dubbele verdiepingshoogte en grote glaspartijen fungeert ze eerder als atrium - en herbergt ze publieke diensten zoals de inschrijfbalie, de cafetaria, de shop en de drankautomaten. Ten tweede bepaalt ze de ruimtelijke scheiding tussen de acute en de niet-acute diensten van het ziekenhuis, respectievelijk ten westen en ten oosten van deze ruimte.
ROOKGASAFVOERIN DE ZORGBOULEVARD
Met een lengte van 100 m, een breedte van 25 m en een hoogte van twee etages, vormt de zorgboulevard niet alleen een publiek atrium, maar vooral ook een technische uitdaging op het vlak van brandpreventie. Zo'n ruimte voldoet immers niet zomaar aan de eisen voor compartimentering. “Natuurlijk wilden we de openheid van de ruimte niet aantasten," aldus Vereecken, “dus ging onze afdeling Fire Engineering op zoek naar een alternatieve oplossing. Die vonden ze in de toepassing van brandgordijnen in combinatie met twee gigantische rookventilatoren. De eerste zakken in geval van brand naar beneden, de laatste zuigen de rook naar boven toe, zodat er op het gelijkvloers veilig geëvacueerd kan worden. Met behulp van CFD-simulaties konden we de effectiviteit van de ingreep aantonen, wat uiteindelijk tot de goedkeuring leidde."
DRIEDIMENSIONALE PUZZEL
Verticale clustering
Definiëren de ruggengraat en de zorgboulevard een aantal structurerende, horizontale sectoren, dan zijn er ook op verticaal niveau verschillende zones te herkennen. “In grote lijnen kan je stellen dat het ziekenhuis uit drie lagen bestaat, die ook in de architectuur als dusdanig herkenbaar zijn", aldus Vereecken.
“Op de kelderverdieping bevindt zich het logistieke plateau, met onder andere het personeelsrestaurant, de centrale sterilisatie, radiotherapie, apotheek en de verschillende logistieke diensten. Via een verzonken oprijlaan kan er rechtstreeks geleverd worden, en via de ruggengraat wordt alles vervolgens over het ziekenhuis verdeeld. Tevens werden op de kelderverdieping een aantal patio's aangelegd, ter grootte van een stedelijk plein. Zij zijn niet publiek toegankelijk, maar geven ademruimte aan het volledige gebouw. Onder de patio's bevinden zich bovendien een aantal waterbekkens om eventueel overstromingsgevaar op te vangen."
“De eerste twee verdiepingen, vervolgens, fungeren als medisch technische sokkel. Aan de acute zijde van de zorgboulevard bevindt zich de medische 'hot floor' - de spoeddienst, medische beeldvorming, dagkliniek, OK, intensieve zorgen … -, ten westen liggen de ondersteunende diensten - het labo, de administratie, polyvalente zalen …"
“In de verdiepingen daarboven, ten slotte, bevinden zich de verschillende verpleegafdelingen. Zij zijn als een soort vingers of tetrisblokken rond de patio's verweven en op de ruggengraat aangesloten. Op de vijfde verdieping liggen nog de technische ruimtes."
Relatiematrix
Toch gaat de organisatie van diensten en afdelingen nog heel wat verder dan een horizontale en verticale clustering. “Reeds van bij de wedstrijdfase hebben we gewerkt rond de relatiematrix die de klant ons bezorgde", legt Vereecken uit. “Daarin werd de belangrijkheid van de relaties tussen de verschillende diensten nauwkeurig aangegeven. Uiteindelijk werd dat onze leidraad om de organisatie van het gebouw verder uit te kienen - niet zomaar tweedimensionaal, maar als een driedimensionale puzzel."
Volgens Vereecken is het een fout die regelmatig gemaakt wordt: “men denkt dat nabijheid betekent dat twee afdelingen effectief naast elkaar moeten liggen. Maar een boven- of onderbuur is evenzeer een buur, en mits een goede liftverbinding geraak je er wellicht nog sneller ook. Uiteindelijk is het niet de afstand tussen twee afdelingen die telt; wel de reistijd. Hoe korter je die kan houden, hoe hoger het comfort van de gebruikers en hoe beperkter op termijn de exploitatiekost. Want hoe minder tijd er met verplaatsingen verloren gaat, hoe efficiënter er gewerkt kan worden."
