“Elk architectuurontwerp is een nieuw traject”

3ARCHITECTEN BENADERT ARCHITECTUUR STAP VOOR STAP

Hoe intenser je aan een project werkt, hoe beter het wordt. Barbara Ostyn (3architecten) is ervan overtuigd dat goede architectuur tijd nodig heeft. En dus start met elke opdracht een diepgaand onderzoek, waaruit slechts geleidelijk aan een gebouw opdoemt. Al mag dat nooit verkeerd begrepen worden als traagheid. Ook bij langere trajecten wordt er achter de schermen snel geschakeld. Een pleidooi voor tijd, context en communicatie.

Complexe opdrachten leveren boeiende resultaten

Het is vijftien jaar geleden dat architecten Barbara Ostyn, Jan Tyvaert en Christophe Keirsbilck samen aan de slag gingen als 3architecten. Sindsdien hebben ze een team van 25 à 30 mensen achter zich geschaard, hun Roeselaarse uitvalsbasis verstevigd met een satellietkantoor in Gent en een portfolio uitgebouwd dat zich uitstrekt van de as Brugge-Roeselare-Kortrijk tot Brussel en de kust, en van eengezinswoningen tot het grootste private wellnesscomplex van Europa. “Onze portefeuille is inderdaad heel divers”, stelt Barbara Ostyn. “We hebben nooit op een specifieke niche ingezet. Waar het ons om gaat, is immers niet de aard of omvang van het project; wel de meerwaarde die wij kunnen bieden.”

”Een architect mag nooit louter architect zijn, maar moet steeds ook socioloog, psycholoog, filosoof, ploegleider … zijn”

Hoe moeilijker, hoe liever

Dat vertaalt zich in een voorliefde voor projecten die anderen wellicht liever zouden mijden. “Van een project dat louter op zichzelf staat en enkel aan de klassieke voorschriften moet voldoen, worden we niet noodzakelijk enthousiast”, zegt Ostyn.

“Maar confronteer ons met een probleemsite met mondige buren en conflicterende eisen en belangen, en we zetten onze tanden erin. Want dat is boeiend. Dan kan je niet anders dan praten en onderhandelen met de buren, de stad, de diensten … Natuurlijk is dat soms frustrerend en tijdrovend – in Kortrijk werken we al sinds 2012 aan het ontwerp voor een nieuwe binnenstedelijke ontwikkeling op de voormalige site van Bruynooghe’s Koffie – maar het levert uiteindelijk wel een project op dat sterk in zijn omgeving verankerd is. Hoe langer je zo op een project werkt, hoe meer je de hiaten in je eerste ontwerpen opmerkt en hoe beter het resultaat wordt.”

Waer Waters - Langdurige klantenrelaties

In 2012 opende in Groot-Bijgaarden het wellnesscomplex Waer Waters. Ondanks een oppervlakte van 6.000 m² en een ligging nabij de E40 en de stedelijke Brusselse rand, realiseerde 3architecten hier een oord van rust en intimiteit. Het gebouw nestelt zich immers zodanig in het glooiend landschap, dat het intieme karakter van het programma nergens verstoord wordt.

Ook de buitenfaciliteiten, omgeven door het gebouw enerzijds en het landschap anderzijds, bieden de nodige geborgenheid, en de keuze voor een beperkt aantal duurzame en natuurlijke materialen, waaronder diverse partijen gerecupereerde blauwsteen en barnwood afkomstig van Canadese en Amerikaanse schuren, onderstreept het gevoel van sereniteit.

Meer dan dat nog, bleek het project de aanzet van een langdurige stroom van opdrachten. Sindsdien werd 3architecten immers aangesteld voor de uitbreiding van het complex (inclusief een verdubbeling van de totale oppervlakte), werden er een hotel en een sportclub aan de portefeuille toegevoegd, en nam de bouwheer het bureau ook voor andere projecten onder de arm. “Zo’n langdurige klantenrelaties zijn een zegen”, zegt Ostyn. “Niet alleen omdat het toont dat de klant vertrouwen in ons heeft, maar ook omdat wij hem steeds beter leren kennen en de projecten daardoor beter worden. Het is het klankbord op zijn best.”

Triggeren, niet forceren

“Een architect mag met andere woorden nooit louter architect zijn”, aldus Ostyn. “Hij moet ook socioloog, psycholoog, filosoof, ploegleider, enzovoort zijn. Hij moet achterhalen hoe de omgeving en maatschappelijke context in elkaar zitten, hoe de bouwheer functioneert, hoe zijn leven of bedrijf zich zullen ontwikkelen … Zelfs mensen met een schijnbaar gelijk profiel hebben vaak een heel andere manier van functioneren. Een koppel hoogopgeleide twintigers kan bijvoorbeeld heel fanatiek sporten, of het kunnen huismussen zijn die snakken naar een klassiek gezinsleven. En dat leidt tot andere woonvormen.”

“De uitdaging is ook om te achterhalen wat de bouwheer zelf nog niet weet, en dat vervolgens in het ontwerp integreren. Zonder hem evenwel iets op te dringen – dat idee van architectuur is voorbijgestreefd – maar louter door te triggeren.”

Reconversie Sint-Jozefskerk - Circulair gedachtegoed

In thuishaven Roeselare bouwt 3architecten de ontwijde Sint-Jozefskerk om tot een kantoorgebouw. Het schip wordt een open ruimte voor opleidingen en vergaderingen; in de zijbeuken worden toiletten en intiemere vergaderruimtes ingericht; en de bureaus worden verdeeld over twee verdiepingen in het transept. Drie zijden van het voorheen eerder gesloten kerkgebouw worden opengebroken en beglaasd om doorzichten naar en van de omliggende buurt toe te laten. De vormentaal blijft evenwel sereen, en het oorspronkelijke meubilair van de kerk wordt zoveel mogelijk voor de inrichting van de kantoren en vergaderruimtes hergebruikt. Om de connectie met de buurt te versterken, wordt rond de kerk verder een onthardingsproject uitgevoerd, met ruimte voor sport en andere publieke functies.

Na realisatie zal het architectenbureau zelf zijn intrek nemen in het pand. “Blijkbaar zit het in ons om ons in oude gebouwen te vestigen”, zegt Ostyn. Vandaag is het hoofdkantoor immers gelegen op de bovenverdieping van een oude garage, en in Gent betrekt 3architecten een ruimte in de Eskimofabriek. Ook de kerk past in dat verhaal. “We vragen ons af in hoeverre je je vandaag als architect nog met een nieuwbouw kan profileren. De eisen en technieken evolueren zodanig snel, dat elk gebouw dat je plaatst op het vlak van duurzaamheid na een aantal jaar alweer voorbijgestreefd is. Het idee van hergebruik en circulariteit zit in dat opzicht veel dieper in ons DNA.”

“Bovendien kunnen we met dit project ons maatschappelijk engagement tonen. We zetten namelijk expliciet in op een dubbel gebruik, gegrond in de stedelijke context waarbinnen het project zich bevindt. Een kantoor wordt in essentie maar 50% van het jaar gebruikt; wij stellen het volledige schip buiten de kantooruren ter beschikking van diverse maatschappelijke initiatieven. Daarvoor wordt de nodige flexibiliteit in het ontwerp verwerkt.”

Ontwerpen is onderzoeken

Kleine stapjes leiden tot hoog rendement

Elk ontwerp start dus met een onderzoek. Of liever, elk ontwerp is een onderzoek. “Het volstaat niet om één verkennend gesprek te voeren met je klant en hem drie maanden later opnieuw uit te nodigen om hem een volledig ontwerp voor te leggen. Het moet een constante dialoog zijn, waarbij je de klant in elke stap van het proces betrekt. Wij noemen dat het klankbord, en zien onszelf als regisseur van het traject: we organiseren regelmatige overlegmomenten met de bouwheer, soms zelfs drie per week, waarna we telkens slechts één klein aspect van het ontwerp verder uitwerken. Dat lijkt inefficiënt, maar het brengt een zekere snelheid in ons proces. Ik ben er trouwens van overtuigd dat ons rendement alleen maar zou verhogen moesten we nog vaker met onze klant samenzitten. We elimineren immers heel veel overbodig werk. Blijkt er op een bepaald moment iets niet goed, dan moeten we slechts een kleine stap terugzetten; niet het hele ontwerp herbekijken.”

”Het is absurd dat je jezelf al vanaf dag een met mooie renders en 3D-beelden aan een klant moet verkopen. Daar doen wij niet aan mee, al is dat een houding die wij ons ook pas nu kunnen veroorloven”

Bestemming onbekend

“Het mooie aan deze aanpak is ook dat je nooit op voorhand weet waar je zal uitkomen. Wellicht is het ook een van de redenen waarom 3architecten niet één kenmerkende visuele stijl heeft. We delen weliswaar een aantal kernovertuigingen, waarin licht, beleving en de relatie met de buitenomgeving sterk naar de voorgrond treden, maar er is geen centrale esthetische premisse. Laat mijn dossier halverwege het project overnemen door een van mijn vennoten, en het eindresultaat zal er visueel heel anders uitzien. Echter, het zal wel dezelfde kwaliteiten hebben, want het zal gestoeld zijn op dezelfde aanpak.”

“Voor bouwheren is die onzekerheid uiteraard moeilijk. Het is in ons beroep ook zodanig gegroeid dat je jezelf al vanaf dag één met mooie renders en 3D-beelden aan een klant moet verkopen. Eigenlijk is dat absurd, want je steekt eerst heel veel energie in een ontwerp om jezelf te bewijzen, en begint nadien helemaal opnieuw aan het echte onderzoek. Wij doen daar niet aan mee, en vinden dat de klant vertrouwen moet hebben in onze aanpak. Want zelfs al weten ze niet precies hoe het resultaat eruit zal zien, ze weten wel dat het onderbouwd zal zijn. Al is dat een houding die wij ons uiteraard ook pas nu, na vijftien jaar ervaring en reputatie, kunnen veroorloven.”

Engagement

Geen discussies over erelonen

Het is niet enkel vertrouwen dat 3architecten van zijn cliënteel verwacht. Het is ook een engagement. “Onze werkwijze vergt heel wat tijd van onze klanten, en we verwachten ook uitdrukkelijk dat ze ons die geven”, stelt Ostyn. “Zo werken wij niet alleen op ons best, maar leren zij ook begrijpen waarom onze job zoveel tijd en onderzoek vergt. Stel dat we onze mensen een maand laten werken, en de klant ziet na afloop enkel één blad papier … dan weet hij uiteraard niet waar het vandaan komt, noch waarom hij zoveel ereloon betaalt. Maar betrek hem rechtstreeks in het hele proces, en er zijn plots heel wat minder discussies. Heel veel klanten weten ondertussen dat het werkt, en zijn dus erg bereid om ons die tijd te bieden.”

Investeren in knowhow

Tot slot wordt er ook van de medewerkers iets verwacht. “We willen dat iedereen die hier werkt het DNA van 3architecten draagt. Niet door het af te dwingen, maar door hen er essentieel onderdeel van te maken. We werken daarom met een horizontale structuur en een systeem van verantwoordelijkheden. Er zijn vandaag zodanig veel wetten en regels, dat één persoon nooit al die kennis in zich kan dragen. Een bureau met één architect kan amper nog bestaan. Wij hebben een team, waarbinnen steeds één persoon verantwoordelijk is voor brandveiligheid, één voor akoestiek, één voor EPB, één voor toegankelijkheid, enzovoort. We verwachten dat zij rond dat thema maandelijks opleidingen volgen en hun collega’s erover adviseren. Hoewel iedereen zijn eigen projecten heeft, zijn onze mensen op die manier toch ook bij elk project van 3architecten betrokken en is er een constante onderlinge dialoog. Dat komt zowel de projecten als de werksfeer ten goede, en we zien dan ook dat de meeste mensen hier heel lang blijven. De investeringen in ons personeel lonen. De jonge snaken van vijftien jaar geleden zijn uitgegroeid tot een mature ploeg.” 

B’eau Kouter - Binnenstedelijke ontwikkeling & buurtparticipatie

Op een van de meest iconische pleinen van de Gentse binnenstad realiseert 3architecten samen met projectontwikkelaar Granit Group met B'eau Kouter een complex met verschillende wooneenheden, kantoren, winkelruimte en een binnentuin. Een project dat rekening dient te houden met uiteenlopende architecturale en stedenbouwkundige randvoorwaarden. Aan de kant van de Kouter bepalen de historische gevels van de aanpalende gebouwen immers de historische randvoorwaarden voor het nieuwe gebouw; aan de achterzijde, langs de Ketelvaart, moet het aansluiting vinden bij de kademuur en twee zeer verschillende buren.

Door gebruik te maken van natuursteen als gevelmateriaal en de raamverdeling af te stemmen op het ritme van de bestaande gevels, vertaalt 3architecten het karakter van de Kouter naar een hedendaagse vorm­geving. Via de achterzijde van het complex wordt ondertussen groen en licht in de dichtbebouwde stedelijke context binnen­gebracht.

“We geloven sterk in dit soort binnenstedelijke ontwikkelingen waarin verschillende functies samenkomen,” zegt Ostyn, “en we zien dat ook steden meer op kernversterking inzetten. Daarbij benadrukken ze overigens hoe langer hoe meer het belang van buurtparticipatie. Een project dat niet door de buurt gedragen wordt, zal je niet zomaar meer kunnen indienen. Wij vinden dat een goede zaak, al kan het soms ook te ver leiden. Buurtparticipatietrajecten moeten goed worden begeleid, anders dreigt je project in allerlei persoonlijke beslommeringen te verzanden.”