TIJD VOOR EEN EERLIJKE NOMENCLATUUR

ECHTE NATUURDISPERSIEVERVEN VERDIENEN EEN EENDUIDIG KADER

Het begrip ‘eco’ wordt vandaag te pas en te onpas gebruikt. Ook wanneer we spreken over verfsamenstellingen, is een zekere uitholling van het begrip duidelijk. Zo bestaan er verven waarin het ecologische aandeel bijna volledig rust in de 50% puur water die de formulering bevat. Om maar één voorbeeld te noemen. Wil men ooit het kaf van het ecologische koren gescheiden krijgen, dan lijkt een bijna radicaal puristische benadering dan ook aangewezen. Echte natuur-dispersieverven, de naam waardig, bevatten een minimumpercentage aan natuurlijke grondstoffen dat vlot bij de 95 ligt. Ze verdienen dringend een definitie in het scherpst mogelijke contrast.

NATUURVERVEN

Een natuurlijke ziel

De verzuchtingen van de klant wat betreft verfeigenschappen in het algemeen kunnen eigenlijk niet explicieter zijn: men wil een properder, veiliger product dat bovenal ook esthetisch zijn mannetje staat. Laten we wel wezen: echte natuurverven bestaan en laten in hun afwerking dat vaak unieke aspect na. Er is de dekking en het soms diep minerale karakter van een oppervlak dat het omgevingslicht nét iets anders zal reflecteren. Er gaat een eigen ziel van uit. Een natuurdispersieverf is bovendien in de hoogst mogelijke mate ontdaan van alles wat we liever niet in onze verven en bij uitbreiding de woonomgeving willen: glycolethers, schadelijke solvents, isocyanaten en alle andere stille doders. Met dank aanvaard door de schilder zelf trouwens. De geringere impact op de gezondheid en het milieu, en een bovendien concurrentiële prijszetting staan vandaag borg voor een groeiende markt.

Toepassingen

De afwezigheid van toxiciteit in elk van haar bestanddelen levert natuurverf een waaier aan interessante toepassingen op. Komen vooral in het vizier: die toepassingen waarbij een globale menselijke aanwezigheid tijdens de werken niet uit te sluiten is. Dat is voor het gros van de synthetische formuleringen, die tot wel veertien dagen na applicatie nog een geur afgeven, een simpelweg onhaalbare kaart. Natuurverven komen zo in aanmerking voor het beheer en onderhoud van bijvoorbeeld homes en ziekenhuizen. Ook warenhuizen en winkelcentra gaan al regelmatig voor de optie ‘werken in uitvoering’, terwijl de winkel open is. Al was het maar om de eigen groene visie aan het cliënteel te etaleren. Een aantal van de grotere schilders springen terecht op de kar en willen dit type verf meer en meer in hun gamma voeren om het ook bij de particuliere klant te kunnen aanbieden.

Beperkingen

Tot op heden zijn de aangeboden natuur­dispersieverven er zo goed als exclusief voor de binnentoepassingen. En dan, net als het leeuwenaandeel van alle andere water­gedragen systemen, in vooral mat en velours. Voor bijvoorbeeld hoogglans in felle kleuren ligt de technologische lat nog net te hoog. Want ook in het onderzoek naar ‘synthetisch-equivalente’ pigmentering ligt er nog heel wat braak terrein. Een mooi voorbeeld is het wit, waarvan al tot vervelens toe is gebleken dat geen enkel natuurlijk alternatief ook nog maar in de buurt komt van het vertrouwde titaan­dioxide. Niet qua witheid, niet qua dekkingsvermogen.

BIO WAT?

Bij een natuurdispersieverf wordt er van een minimumgehalte van 95% aan natuurlijke basisproducten uitgegaan. Die algemene regel geldt binnen België als een soort consensus die in hoge mate vanuit de buurlanden werd geïmporteerd. Onder andere Frankrijk en Duitsland voeren al sinds de jaren 70 van de vorige eeuw een vergroende koers inzake verfbestanddelen. Men wilde een gezonder, ecologisch meer verantwoord alternatief voor de toen veralgemeende synthe­tische formuleringen en dito solvents. De keuze viel toen al op een reeks herwinbare basis­producten zoals water, zonnebloempit- en lijnzaadolie, sojaolie ... waaraan minerale pigmenten en vulstoffen werden toegevoegd. Daarvoor kwamen (en komen) doorgaans marmermeel, kalk, krijt en kaolien (porseleinaarde) in aanmerking. De trein lijkt ondertussen trouwens niet meer te stoppen: er lopen momenteel projecten met bijvoorbeeld mosselschelpen en ook aard­appelzetmeel, er bestaan caseïnedispersies en straks zal de eerste natuurverf op basis van algen een feit zijn!

DEFILE VAN SYNONIEMEN

Met het groene idee werd er, naast een karrenvracht goede bedoelingen, echter ook een magistraal misverstand geïmporteerd. Want wat is natuurverf eigenlijk? De termen ecologisch en natuurlijk worden jammer genoeg heel gretig opgepikt en vaak onoordeelkundig door elkaar gebruikt … als synoniemen. Als synoniemen van ‘gezond’, zelfs. Volstaat het dat de basisgrondstoffen van natuurlijke oorsprong zijn, of dienen deze ook als dusdanig in de formulering terecht te komen? De vlag dekt hier absoluut niet de lading; vaak is er – zoals in het voorbeeld uit de inleiding – van een echte lading zelfs geen sprake meer.

Rekbare terminologie

De roep om duidelijkheid inzake het bio-verhaal – of is het eco? – kan intussen niet groter zijn. Duidelijkheid in de distinctie tussen onder meer ‘natuurlijke grondstoffen’, ‘gemodificeerde natuurlijke grondstoffen’ en ten slotte de ‘kunstmatige substanties’ die de verf kan bevatten. Een wettelijk kader dat het geheel van eenduidige nomenclatuur of zelfs terminologie met afgelijnde minimum- en maximum­gehaltes vastlegt, ontbreekt vooralsnog, met het bekende bilan: de deur staat vandaag wagenwijd open voor interpretatie en greenwashing.

Bio-based

Met het vergoelijkende ‘bio-based’ worden we zo al enkele decennia geconfronteerd. Het zijn verven waarin er procesmatig bijvoorbeeld 20 tot 30% natuurlijke grondstoffen werden gebruikt. Toegegeven, het léést mooi: ‘Krasvast parketvernis op basis van natuurlijke olie’. Maar in de realiteit is het een polyurethaansysteem op basis van een gemodificeerde natuurlijke olie, dat onvermijdelijk isocyanaten bevat die de onwaarschijnlijke droogtijd van amper twee uur voor zich zullen nemen. Niets fout met pursystemen, natuurlijk, alleen verdienen ze dit type groene wierook niet. Vooral niet in de wetenschap dat een oorspronkelijk natuurproduct voor de goede zaak tot een synthetisch halffabricaat werd gedegradeerd.

EEN EERLIJKE DEFINITIE

Er bestaat momenteel op het vlak van de Europese reglementering nog absoluut niks wat het correcte kader van natuurdispersieverven vastlegt. Het Ecolabel, bijvoorbeeld, doet weinig meer dan het aanmoedigen van de fabrikant om minder en minder te kiezen voor het inzetten van synthetische ingrediënten. Het is een filosofie, gestoeld op een niet af te dwingen dosis goede wil. Enkele basisstappen werden weliswaar genomen: er is om te beginnen het solvent­gehalte, beteugeld sinds 2007 en in deze geldig voor alle verftypes, niet louter voor de natuurverven. De VOS-wetgeving vormt duidelijk een eerste basis, hoewel ze de verwarring rond de begrippen ‘eco’, ‘bio ‘, ’natuurlijk’ of ‘gezond’ alleen maar verder heeft uitgebouwd. We halen graag het voorbeeld van de lijnolie aan: strikt genomen dé moeder van de natuurverven. Ware het niet dat haast geen enkele lijnolieverf slaagt voor het VOS-examen. Komt daarbij dat additieven met verdampingstemperaturen hoger dan de vastgelegde 250 °C, vlot onder de radar blijven en zelfs als VOS-vrij worden omschreven. En nog erger: er zijn genoeg niet-natuurverven in de handel die toch perfect aan de VOS-regeling beantwoorden. De definitie voor een natuurverf dient duidelijk een heel eigen pad aan te snijden, wil men niet aan het totaalgegeven voorbijgaan dat het woord ‘eco’ inhoudt. Dat behelst immers ook de randfenomenen en processen die aan de productie van biogrondstoffen te pas komen. Een basisdefinitie zou kunnen neerkomen op een ‘Product met minstens 95% natuurcomponenten en tegelijkertijd een zo gering mogelijke eco-footprint‘. Alleen lukt dit niet zonder een eerlijke kwantificering.

HET LABEL VAN DE HOOP

Een goede start zou erin bestaan om de exacte samenstelling op de verpakking te zetten. Niet gebaseerd op de eerstelijns grondstoffen, maar louter en alleen op deze die effectief in de formulering werden gebruikt. Ook al gaat het om concentraties van enkele procentpunten. De nomenclatuur dient hierbij gespeend te worden van de veralgemening die vandaag spijtig genoeg de regel uitmaakt. De materie is eigenlijk delicaat genoeg voor een aanpak zoals in de farmacie, met een eenduidige identificatie van alle gebruikte componenten. Het gaat tenslotte om stuk voor stuk bestaande natuurproducten waar geen enkele naams­interpretatie nog vat op zou mogen hebben. Dit maakt van het gedetailleerde etiket het enige kwaliteitslabel voor natuurverven dat vandaag hout snijdt.  Met dank aan Ecotec, Galtane, Libert Paints en Rigo Verffabrie