IN ZEVEN STAPPEN NAAR DE RENOVATIE VAN COLLECTIEVE ROOKGASKANALEN

De renovatie van rookgaskanalen belooft nog een aantal jaar hoog op de agenda van de verwarmingsinstallateur te blijven staan. Er zijn in België immers nog honderdduizenden oude gas- en stookolieketels, waarvan een aanzienlijk deel de komende jaren wellicht door condenserende toestellen vervangen zal worden. Blijkt zo'n renovatie in eengezinswoningen relatief eenduidig, dan is de vernieuwing van gemeenschappelijke schouwen helaas een problematischer punt. Elke situatie is immers anders en er zijn tal van factoren in rekening te brengen. Met dit stappenplan zetten we u alvast op weg.

1. INFORMATIE VERZAMELEN

Elke installateur die aangeroepen wordt om een verwarmingsketel te vervangen, moet zich – ongeacht of het een eengezinswoning dan wel een appartementsgebouw betreft – de vraag stellen of een dergelijke ingreep een renovatie van het rookgaskanaal vereist. Oude rookgaskanalen zijn doorgaans immers voorzien op droge rookgassen van ruim 200 °C, die veelal via natuurlijke trek afgevoerd worden, maar zijn niet geschikt voor de afvoer van de natte en koudere rookgassen (maximaal 80 à 90 °C) van condenserende ketels, die bovendien door middel van overdruk naar buiten geduwd worden.

Wordt een niet-condenserend stooktoestel vervangen door een condenserende variant, dan is een renovatie van de rookgasafvoer met andere woorden altijd noodzakelijk. In (appartements)gebouwen met collectieve rookgasafvoer, echter, is dat lang niet het einde van de bevraging.

Overzicht van alle stooktoestellen

De renovatie van een gemeenschappelijk rookgaskanaal is nooit afhankelijk van slechts één verwarmingstoestel. Er moet een oplossing gezocht worden die voor alle aangesloten stookketels voldoet.

 Een overzicht van al deze toestellen en hun belangrijkste eigenschappen is dan ook van essentieel belang. Noteer zeker:

• de locatie van elke ketel;
• het exacte merk en type;
• het vermogen;
• de opvoerhoogte;
• de ventilatordruk;
• …

Controleer daarbij in de eerste plaats de compatibiliteit van de systemen. De combinatie van over- en onderdruksystemen kan immers tot levensgevaarlijke situaties leiden en condenserende en niet-condenserende ketels mogen in geen geval op dezelfde rookgasafvoer aangesloten worden. Ook grote vermogensverschillen tussen de verschillende ketels kunnen in bepaalde gevallen voor problemen zorgen (omdat de terugslagklep van de ketel met groot vermogen bijvoorbeeld niet geactiveerd wordt wanneer enkel de ketel op klein vermogen draait) en vereisen dus bijzondere aandacht en eventueel bijkomende maatregelen. De combinatie van ketels van verschillende merken is in principe geen probleem. Om incompatibiliteit te vermijden, worden in de praktijk in ieder geval het best alle verwarmingsketels op hetzelfde moment vervangen, al is net dat in appartementsgebouwen met meerdere eigenaars zo problematisch. Voor de installateur is het daarom cruciaal om kennis over en compatibiliteit van alle betrokken stooktoestellen als absolute voorwaarde te stellen. Zo niet, dan is de enige andere mogelijkheid om naar individuele oplossingen te zorgen, al is ook dat niet altijd eenvoudig.

Analyse bestaande schouw

Om bouwkundige ingrepen te vermijden, probeert men bij de renovatie van rookgaskanalen zo veel mogelijk gebruik te maken van de bestaande schouw. De precieze staat van die schouw is echter bepalend voor de technische mogelijkheden daarvan. Die kan door middel van een camera-inspectie geverifieerd worden – zij het door de installateur zelf, zij het door een gespecialiseerde firma. Enkele aandachtspunten bij een dergelijke controle en analyse:

• gaat het om een shuntschouw of CLV?
• uit welke materialen is ze opgebouwd?
• is ze lucht- en dampdicht?
• voldoet ze aan de eisen voor brandveiligheid?
• welke vorm en sectie heeft de schouw? Verandert die in de loop van het traject?
• is de binnenzijde glad of zijn er uitstekingen of andere onregelmatigheden die schade kunnen veroorzaken of een vlotte doorstroom kunnen blokkeren?
• lopen er andere leidingen of kanalen door de schouw? Dan kan ze niet voor de rookgasafvoer gebruikt worden.
• werd de schouw ooit gebruikt voor de rookgasafvoer van een of meerdere stookolietoestellen? In dat geval mag ze niet aangewend worden voor de toevoer van verse lucht;
• is de locatie van de schouw niet in strijd met voorschriften inzake de verdunningsfactor?

Andere bouwkundige aspecten

Naast de bestaande schouw kunnen ook andere bouwkundige aspecten in het vraagstuk van de rookgasafvoer een rol spelen. Zijn er bijvoorbeeld nog andere schouwen of technische kokers aanwezig die mits bepaalde ingrepen voor de rookgasafvoer gebruikt zouden kunnen worden (denk aan in onbruik geraakte vuilstortkokers …) of is het mogelijk om een of meerdere appartementen toch van een individuele afvoer te voorzien, zonder dat die te dicht bij ramen, toevoerroosters … uitmondt?

Betrokken partijen

De renovatie van rookgaskanalen wordt idealiter in samenspraak met alle betrokken installateurs, de fabrikant(en) van de stooktoestellen, de fabrikant of verdeler van de rookgasoplossing en de gemeenschap van eigenaars – doorgaans bij monde van de syndicus – uitgevoerd.

2. JUISTE BEREKENINGEN

Op basis van de gegevens, verzameld in stap 1, in het bijzonder de vermogens, eigenschappen en locaties van de diverse stooktoestellen, kunnen de nodige schouwsecties berekend worden.

De meeste fabrikanten hebben daarvoor een eigen studiedienst, die daarvoor – idealiter in samenspraak met de ketelfabrikant – de nodige berekeningsnota opstelt. Zij bieden tevens de garantie dat dergelijke berekeningen volledig conform de geldende norm gebeuren.

3. GEPASTE TECHNISCHE OPLOSSING

De berekeningsnota is, naast de analyse van de bestaande schouw, een essentieel instrument om tot een gepaste technische oplossing te komen die rekening houdt met alle wooneenheden én de bestaande situatie. Daarnaast wordt bij de keuze van de ene dan wel de andere oplossing het best ook al rekening gehouden met de uitvoeringstermijn, zodat de installatietijd per wooneenheid zo veel mogelijk beperkt kan worden.

We bespreken hieronder de meest gangbare mogelijkheden.

Tubering met starre buis

Indien de diameter, het verloop én de toestand van de bestaande bouwkundige schouw het toelaten, kan deze met een starre buis getubeerd worden. Dat gebeurt vooral bij bestaande shuntschouwen, al is het in theorie ook mogelijk om een nieuw kanaal in de binnenbuis van een bestaande CLV aan te brengen. In de praktijk zijn de diameters van dergelijke schouwen doorgaans echter te klein.

Een tubering kan zowel in kunststof als in rvs uitgevoerd worden. Kunststofsystemen zijn doorgaans wel beperkter in diameter en opbouwhoogte. Zij zijn ook alleen maar geschikt voor condensatietoestellen.

Bij een dergelijke tubering worden de rookgassen via de nieuwe buis afgevoerd, terwijl verse lucht via de ruimte tussen deze buis en de bestaande schouw aangevoerd wordt. Let wel: de bestaande schouw moet in dit geval volledig proper zijn. Een schouw die eerder voor de rookgasafvoer van stookolietoestellen werd gebruikt, voldoet sowieso niet. Een andere optie is nog om de luchtaanvoer via een secundaire buis te laten verlopen.

Tubering met flexibel

Volgens hetzelfde principe kan een bestaande schouw ook met flexibele kanalen (opnieuw uit kunststof of rvs) getubeerd worden. Dat is handig als de schouw technisch wel volstaat (proper, voldoende groot, niet voor stookolie gebruikt), maar niet volledig recht omhoogloopt. Wel moet er meer aandacht besteed worden aan de toestand van de schouw: flexibele kanalen kunnen bijvoorbeeld gemakkelijker schade oplopen van uitstekende betonijzers.

Bekleding met liner

Is de bestaande schouw niet voldoende groot om zowel de aanvoer van verse lucht als de afvoer van rookgassen te voorzien, volgt ze een zeer grillig traject, kan ze niet zomaar luchtdicht gemaakt worden of werd ze in het verleden gebruikt voor stookolieketels? Dan kan ze in bepaalde gevallen toch nog voor de nieuwe rookgasafvoer gebruikt worden, en wel door de binnenzijde van de schouw met een speciale thermoharderde liner te bekleden. Een gespecialiseerde firma zorgt dan voor een op maat gemaakte huls die in de schouw neergelaten en vervolgens onder lage druk opgeblazen wordt en zo de vorm van de schouw aanneemt. De bestaande schouw wordt op die manier dampdicht gemaakt, zodat ze wel geschikt is voor de afvoer van de rookgassen.

In de meeste gevallen gebeurt de aanvoer van verse lucht dan via een secundaire buis, al is het vandaag ook mogelijk om met dit systeem (door gebruik te maken van speciale rvs-verbindingen) een CLV te creëren.

Hoe dan ook is deze oplossing enkel geschikt voor schouwen waarvan de binnenzijde relatief egaal is. Uitstekende ijzers of andere scherpe voorwerpen kunnen de liner doorboren, waardoor ze haar functie niet kan vervullen.

Nieuwe concentrische buis

Blijkt de bestaande schouw op geen enkele mogelijke manier geschikt, ten slotte, dan is de enige optie om een volledig nieuwe rookgasafvoer te plaatsen (doorgaans langs de buitenzijde van het gebouw). Voor CLV-systemen wordt dan in principe gebruikgemaakt van geïsoleerde rvs-buizen, die van onderaf opgebouwd worden. De luchttoevoer gebeurt in dat geval via speciale T-stukken.

NORMEN EN LABELS

• NBN B 61-002: centraleverwarmings­ketels met een nominaal vermogen kleiner dan 70 kW – voorschriften voor opstellingsruimte, luchttoevoer en rookafvoer;

• NBN D 51-003: binneninstallaties voor aardgas en plaatsing van de verbruiks­toestellen;

• NBN EN 13384-2: schoorstenen – ther­mische en dynamische berekenings­methoden (Deel 2: schoorstenen die op meer dan één verwarmingstoestel zijn aangesloten);

• CE-markering van producten volgens NBN EN 1856 (metaal) …

• Quality Chimney: kwaliteitslabel van diverse fabrikanten uit de sector, met als voorwaarden o.a. CE-markering, meerjarige productgaranties, eigen studiedienst, opleidingen, werfcontroles ...

4. KWALITATIEVE PRODUCTEN

Ongeacht welke technologische oplossing het uiteindelijk haalt, het is van groot belang dat die uitgevoerd wordt met kwalitatieve materialen. Zo niet, dan zal er sneller corrosie optreden, kan de rookgasdichtheid niet gegarandeerd worden, zullen dichtingen lossen of beschadigingen oplopen ...

Een CE-markering is hoe dan ook een must. Wie het risico neemt om daaraan te verzaken (in tijden van internetaankopen al lang niet zo moeilijk meer), stelt zichzelf hoofdelijk aansprakelijk voor alle risico's van dien.

Daarnaast lanceerden verschillende Belgische fabrikanten ook het Quality Chimney-label. Fabrikanten die het label dragen, garanderen hun klanten onder andere minimaal tien jaar waarborg op vaste en twee jaar waarborg op flexibele kanalen, en voorzien daarnaast opleidingen, studies en werfcontrole.

5. STRAKKE PLANNING

Zodra alle beslissingen genomen zijn, kan er in principe overgegaan worden tot de realisatie van de nieuwe of vernieuwde rookgasafvoer. Zoals reeds aangehaald, is het belangrijk dat de installatietijd zo veel mogelijk beperkt wordt. Tijdens de werkzaamheden moeten alle verwarmingstoestellen immers tijdelijk afgekoppeld worden. Omdat de uiteindelijke oplossing volledig op maat van de nieuwe installaties afgestemd werd, is het ook geen optie om de renovatie gefaseerd uit te voeren. Alle toestellen en alle onderdelen moeten dus op hetzelfde moment en bij voorkeur zo snel mogelijk vernieuwd worden, zodat bewoners niet onnodig in de kou moeten zitten.

Om problemen op de werf en onnodig oponthoud te voorkomen, is een goede planning essentieel. Hou daarbij rekening met het volgende:

• probeer werken, indien mogelijk, zo veel mogelijk in de zomer in te plannen;
• plan alle noodzakelijke voorbereidende werkzaamheden (waarvoor de bestaande verwarmingsinstallaties niet afgekoppeld moeten worden) tijdig in, zodat zij op voorhand voltooid zijn (zie verder);
• stem de werken af met alle betrokken partijen en eventuele andere installateurs en aannemers die op de werf aanwezig zijn en al dan niet gerelateerde werkzaamheden uitvoeren. Breng ook de bewoners tijdig op de hoogte;
• controleer dat alle benodigde materialen (van de toestellen tot de kleinste onderdelen toe) voor de start van de werken op de werf aanwezig zijn.

6. NAUWGEZETTE UITVOERING

De uitvoering dient, zoals reeds aangegeven, goed gepland te worden. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen voorbereidende werkzaamheden en de daadwerkelijke renovatie.

Voorbereidende werkzaamheden

Wordt er in de nieuwe oplossing gebruikgemaakt van een bestaande schouw, dan is het van groot belang dat deze op voorhand gereinigd en vervolgens luchtdicht en brandveilig gemaakt werd. Volgens nieuwe brandveiligheidsnormen moet de rookgasafvoer zowel bij nieuwbouw als bij renovatie met behulp van een brandwand van minimaal 30 minuten afgesloten worden, en er mogen geen andere leidingen of technieken in de koker aanwezig zijn.

Renovatie rookgasafvoer

Hanteer voor de daadwerkelijke renovatie een logische volgorde, met de volgende aandachtspunten:

• oude ketels afbreken;
• openingen maken;
• nieuwe ketels plaatsen;
• nieuwe rookgasafvoer aanbrengen, met bijzondere aandacht voor koppelingen en dichtingen. Snij flexibele kanalen bijvoorbeeld altijd recht af en let erop dat het gebruikte glijmiddel de dichtingen ook op lange termijn niet kan aantasten. De voorschriften van de fabrikant zijn in deze heilig. Zorg ook dat de afwatering van de leidingen steeds correct naar de ketel terugloopt;
• aansluitingen door de muren brandveilig afwerken met brandwerende plaat, rotswol of brandmanchetten;
• aansluitingen finaliseren en dakdoorvoeren afwerken.

Controle

Na afloop verzekert een visuele controle dat alles correct werd uitgevoerd.

7. INFORMATIE DELEN

De cirkel is echter pas rond wanneer alle informatie over de nieuwe installatie (rookgasafvoer én aangesloten toestellen) opnieuw verzameld en beschikbaar gesteld wordt. Zo zijn ook installateurs die onderhoud doen aan een andere ketel of voor problemen opgeroepen worden, alsook andere aannemers, van de belangrijkste technische specificaties op de hoogte. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een plan van de CLV, inclusief vermelding van alle keteltypes, een wettelijke verplichting, maar ook in de andere gewesten is het altijd aangeraden om dergelijke documenten op een centraal toegankelijke plaats te bewaren. 

STAP 0 EN 8: OPLEIDING EN ONDERHOUD

In essentie begint een kwalitatieve renovatie van een gemeenschappelijk rookgaskanaal niet met stap 1, noch eindigt het met stap 7. Zowel voor- als nadien zijn er nog factoren die het succes van de renovatie bepalen:

Stap 0: opleiding

Verschillende fabrikanten en leveranciers van schouwsystemen en rookgasafvoerkanalen bieden infosessies en opleidingen aan. Op die manier raakt de installateur niet alleen vertrouwd met de technische specificaties en de belangrijkste plaatsingsvoorschriften van de aangeboden producten, maar krijgt hij ook inzicht in de diverse problematieken inzake de renovatie van rookgaskanalen.

Stap 8: onderhoud

Na verloop van tijd kan elk systeem problemen ondervinden, zij het door fouten bij de montage, slijtage van bepaalde onderdelen of externe factoren zoals vuil, objecten, andere leidingen … in de schouw. Bij elk wettelijk verplicht ketelonderhoud is het dan ook van groot belang om de afvoer mee in rekening te brengen.

Dat kan onder andere door de condens­afvoer te controleren, maar tevens door de resultaten van de verbrandingsgasanalyse juist te interpreteren. Blijkt daaruit bijvoorbeeld dat het stooktoestel via de luchtaanvoer toch rookgassen terugkrijgt, dan is een visuele controle van de dichtingen noodzakelijk. Het gebruik van gekleurde rook kan ook helpen om eventuele lekken te detecteren. CLV-systemen zijn voor onderhoud en con­trole altijd voorzien van een toezichtluik.

Met dank aan Isoleco, Opsinox en Ubbink