Houten gevelbekleding: aandachtspunten voor klantenadvies, oplevering en nazorg

Discussies vermijden bij levering en over kleurverschillen en kwaliteit

Houten gevelbekleding wordt voortdurend blootgesteld aan diverse weersomstandigheden, wat zowel bij de oplevering als op de lange termijn invloed kan hebben op het schrijnwerk. In dit artikel krijgt u als schrijnwerker een helder overzicht van de belangrijkste aandachtspunten bij de oplevering van houten gevelelementen. Daarnaast vindt u waardevol advies en praktische tips die u aan uw klanten kunt meegeven over de juiste keuze van houten gevelbekleding, de realistische verwachtingen ervan en de aanbevolen onderhoudsfrequentie en -methoden.

Houtkwaliteit

Voor houten gevelelementen gelden bepaalde kwaliteitsvereisten. Zo mogen natuurlijke gebreken in het hout de sterkte, vorm of rechtheid van het stuk niet aantasten. Daarnaast mag het hout niet abnormaal moeilijk te bewerken zijn en voldoende duurzaam blijven.

De gewenste houtkwaliteit moet duidelijk vermeld worden in het bestek. Dat kan op twee manieren gebeuren:

• ofwel door te verwijzen naar de Europese uitzichtklassen;
• ofwel door een specifieke beschrijving te geven van de aanvaardbare natuurlijke onvolkomenheden.

Aanvaardbare natuurlijke onvolkomenheden

Vaste kwasten zijn toegestaan. In het bestek moet echter wel vermeld staan of er beperkingen opgelegd worden aan hun aantal en hun grootte. Losse kwasten met een diameter van minder dan 10 mm zijn toelaatbaar, voor zover ze zich op meer dan 5 mm van de rand bevinden.

De aanwezigheid van gezonde kwasten in een gevelbekleding kan in bepaalde gevallen zelfs gewenst zijn om een zeker esthetisch effect te verkrijgen. Dat mag echter geen afbreuk doen aan de prestaties ervan. Windbarstjes of oppervlakkige scheuren zijn toegestaan.

Brandreactieklasse

Indien de (houten) gevelbekleding een specifieke brandeis heeft, is het belangrijk om de plaatsingsvoorschriften conform deze brandreactieklasse (houtsoort, profiel ,opbouw, etc.) af te vinken.

Verzekeringsmaatschappijen zullen in de toekomst steeds meer aandacht besteden aan de brandreactieklasse van gevelbekleding. Dit betekent dat het niet alleen belangrijk is om de vereiste brandreactieklasse aan te tonen, maar ook om te voldoen aan de juiste montagevoorwaarden, zoals de achterconstructie en spouwdiepte.

Plaatsing

Bij de plaatsing van houten gevelbekleding - de houten elementen zijn idealiter 18 mm dik - zijn er een aantal cruciale aandachtspunten die in de praktijk nog te vaak over het hoofd worden gezien.

Stabiliteitscoëfficiënt

De algemene regel van de stabiliteitscoëfficiënt, ook wel de slankheidsfactor genoemd, bepaalt dat de maximale breedte van een plank niet groter mag zijn dan acht keer de dikte. Wordt deze verhouding overschreden, dan bestaat het risico op problemen zoals overmatige krimp en uitzetting, bolvorming ... 

Concreet betekent dit dat bij een plank van 18 mm dik, de maximale breedte 144 mm mag zijn (18 mm × 8 = 144 mm).

Vochtophoping

Een veelvoorkomend misverstand is dat een gevelbekleding met tand en groef waterdicht zou zijn. Water vindt echter altijd een weg achter de bekleding, zelfs zonder zichtbare openingen. Als resultaat wordt de achterkant van de planken vrijwel altijd vochtig. Vochtophoping achter de gevelbekleding leidt onvermijdelijk tot problemen en verkort de levensduur van het hout aanzienlijk. Of het nu gaat om een open of gesloten systeem, vocht kan binnendringen en moet altijd de mogelijkheid krijgen om te ontsnappen of uit te drogen.

Latwerk

Daarom is het essentieel dat men zorgt voor voldoende ruimte achter de bekleding, zodat de houten elementen volledig kunnen drogen. Een correcte toepassing van het achterliggende latwerk is daarbij onmisbaar. De afstand en verdeling van het latwerk moeten correct worden uitgevoerd, want zomaar om de 60 centimeter latten plaatsen is onvoldoende.

Bij horizontale gevelbekleding is enkel verticaal latwerk nodig, terwijl bij verticale gevelbekleding dubbel latwerk vereist is, verticale achterlatten en vervolgens horizontale achterlatten. 

Luchtcirculatie

Samen met correct uitgevoerd latwerk is voldoende luchtcirculatie een belangrijk aandachtspunt. De luchtspouw achter de bekleding moet minstens 15 mm breed zijn. We spreken in dit geval over een absoluut minimum; idealiter spreken we over een luchtspouw van 20 mm breed, ongeacht het type houten gevelbekleding. Er moeten ventilatieopeningen voorzien worden aan zowel de onder- als bovenzijde van de gevelbekleding, maar ook onder en boven vensteropeningen of andere gevelelementen.

Dit voorkomt vochtproblemen die kunnen ontstaan door rechtstreeks contact tussen de houten gevelbekleding en de achterliggende muur, en zorgt ervoor dat binnendringend water efficiënt kan worden afgevoerd. Een goede verticale ventilatie helpt bij het behouden van een stabiele vochtbalans tussen binnen- en buitenzijde van de houten gevelbekleding, waardoor vervorming van het hout wordt tegengegaan.

Bevestiging(smaterialen)

Op het vlak van bevestiging worden de regels steeds beter nageleefd, maar het blijft belangrijk om met enkele basisprincipes rekening te houden. Zo moeten nagels en schroeven uit roestvrij staal bestaan om zwarte vlekken op het hout te voorkomen. Bij de plaatsing van de planchetten is het noodzakelijk om een tussenruimte van ongeveer 2 mm te laten, zodat het hout de nodige speling heeft om uit te zetten en te krimpen naargelang de weersomstandigheden.

Tegenwoordig zijn er diverse innovatieve bevestigingssystemen op de markt waarmee houten gevelelementen onzichtbaar kunnen worden gemonteerd. Zo bestaan er clips die aan de achterzijde van de planken worden bevestigd of een doorlopende aluminium strook tussen de planken ... Deze bevestigingsmethoden zijn uitvoerig getest en voorzien van specifieke plaatsingsvoorschriften die eventuele problemen uitsluiten.

Discussies vermijden bij levering

Na de plaatsing van de houten gevelbekleding is het aangeraden om zo snel mogelijk over te gaan tot de voorlopige oplevering ervan. Deze oplevering kan als clausule worden opgenomen in de contractuele documenten en uitgevoerd worden door de opdrachtgever.

De oplevering kan vervolgens worden vermeld in het bouwplaatsverslag, de vorderingsstaat of op de factuur. Hierbij wordt de staat van het schrijnwerk na plaatsing nauwkeurig vastgelegd, met aandacht voor:

• Of de geleverde houten gevelelementen voldoen aan de contractuele afspraken;
• Of de plaatsing is uitgevoerd volgens de voorschriften in het bestek;
• Of er bij de controle geen zichtbare gebreken zijn vastgesteld.

Een voorlopige oplevering helpt om discussies en extra kosten te vermijden. Daarnaast moedigt het zorgvuldigheid aan, waardoor vervuiling en beschadiging van het houtwerk worden beperkt.

Beperkte schade

Om herstellingswerken zo veel mogelijk te beperken en schade te voorkomen, is het raadzaam om de schrijnwerkelementen voor het transport te voorzien van een tijdelijke bescherming, doorgaans een kunststoffolie of afstandshouders (die elk rechtstreeks contact vermijden tussen de schrijnwerkelementen onderling). Die moeten het schrijnwerk niet alleen beschermen tegen beschadigingen, maar ook tegen vlekken.

Indien de schrijnwerkelementen langdurig op de bouwplaats worden opgeslagen vooraleer ze geplaatst kunnen worden, valt het sterk aan te raden om ze in te pakken om ze te beschermen tegen direct zonlicht en neerslag. Men moet er ook op toezien dat de schrijnwerkelementen opgeslagen worden op een droge plaats waar ze niet in contact kunnen komen met de grond.

Is er toch schade? Plaatselijke herstellingen kunnen aanvaardbaar zijn indien ze beperkt zijn in aantal en qua afmetingen. Bij grotere beschadigingen wordt vaker wel dan niet vereist om de bekleding gedeeltelijk te verwijderen en opnieuw te plaatsen. 

Kleurverschillen

Natuurlijke variaties

Hout is een natuurlijk materiaal en wordt gekenmerkt door variaties in kleur, structuur, oppervlaktetextuur ... Bij bepaalde houtsoorten is deze variabiliteit meer uitgesproken dan bij andere en kan ze zelfs tot uiting komen in eenzelfde stam of plank. In eenzelfde houtsoort zijn kleurverschillen mogelijk die eigen zijn aan de soort en afhankelijk van het herkomstgebied en de groeiplaats van de bomen en andere factoren van biologische oorsprong.

Vergrijzing

Verkleuringen na plaatsing zijn dan weer gebonden aan bepaalde fenomenen en/of houtsoorten en moeten bijgevolg aanvaard worden. We noemen dit fenomeen vergrijzing. Deze treedt op door de oxidatie van het houtoppervlak door uv-stralen en uitloging van het hout. 

In mensentaal betekent dit dat hout na verloop van tijd via een natuurlijk proces gaat verkleuren. Dit gebeurt door de blootstelling van het hout aan zonlicht (uv-stralen) en regen. De uv-stralen zorgen voor oxidatie, en regen spoelt bepaalde stoffen uit het hout. Door de combinatie van deze twee factoren krijgt het hout een grijzere tint, wat we "vergrijzing" noemen.

In bepaalde situaties kan vergrijzing een esthetisch nadeel vormen. Denk bijvoorbeeld aan een gevel waarvan een deel langdurig in de schaduw ligt, terwijl een ander deel volop wordt blootgesteld aan zon en regen. Hierdoor vergrijst de zonnige kant sneller dan het andere, wat leidt tot een ongelijkmatige vergrijzing. Om dit effect te minimaliseren, heeft men op de markt gezocht naar geschikte oplossingen.

Oplossingen voor vergrijzing

Veel mensen denken nog steeds ten onrechte dat een laagje vernis of kleurloze olie vergrijzing kan tegengaan. Helaas bevat vernis geen pigment en biedt het dus geen bescherming tegen uv-stralen. Het resultaat? De vernislaag zal na verloop van tijd afbladderen, terwijl het hout onvermijdelijk blijft vergrijzen. Deze drie pistes hebben wel slaagkans:

1.) Voorvergrijzen

Voorvergrijzing betekent dat hout vooraf een kunstmatig grijze kleur krijgt. Dit gebeurt meestal met een olieachtig product dat grijspigmenten bevat.

Na verloop van tijd breekt dit product af, terwijl het hout op natuurlijke wijze begint te vergrijzen. In schaduwrijke zones blijft de aangebrachte grijstint langer behouden, terwijl het product op zonnige delen sneller verdwijnt. Tegelijkertijd verloopt de natuurlijke vergrijzing op de zonnige kant net sneller. Deze combinatie zorgt ervoor dat het kleurverschil tussen de kunstmatige en natuurlijke vergrijzing minimaal blijft, waardoor de gevelbekleding een mooi egaal grijze uitstraling krijgt.

2.) Waterafstotende behandeling

Een andere methode om het vergrijzingsproces te beheersen is het gebruik van een waterafstotend middel. Dit kan zowel voor als direct na de plaatsing van het hout worden aangebracht. Een waterafstotende laag voorkomt dat er waterkringen op het hout ontstaan, iets wat vaak voorkomt bij houtsoorten zoals ceder en eik.

Vooral bij eikenhouten gevels en poorten kunnen vochtplekken zichtbaar blijven als het hout water opneemt en niet gelijkmatig uitdroogt. Door een waterafstotend middel te gebruiken, wordt dit probleem voorkomen en blijft de vergrijzing gelijkmatiger verlopen.

3.) Kleurafwerking

Een derde optie is een behandeling met een kleurafwerking met een bruine/zwarte tint of een andere kleur, gecombineerd met periodiek onderhoud. Een houten gevelbekleding is in principe vrij eenvoudig te onderhouden. Echter, in bepaalde omgevingen, zoals stedelijke of industriële zones, kan luchtverontreiniging zwarte of donkergrijze vlekken op het hout veroorzaken. Hoewel dit geen invloed heeft op de duurzaamheid of structurele kwaliteit van de gevelbekleding, kan het wel een esthetisch nadeel zijn. Let wel, bij gekleurde geoliede oppervlakken is dit wel beter afwasbaar.

Voor het schoonmaken van vergrijsd hout zijn er verschillende onderhoudsproducten op de markt die u uw klant kan aanbevelen. In veel gevallen is een simpele reiniging met water en zeep al genoeg om het hout op te frissen. Raad uw klant zeker het gebruik van een hogedrukreiniger af, want die beschadigen de houtvezels! Bij hardnekkig vuil kun u een borstel met stevige haren aanbevelen om het oppervlak grondig schoon te maken.

Thermisch gemodificeerd hout

Thermisch gemodificeerd hout - tropisch (zacht)hout waarvan de duurzaamheidsklasse aanzienlijk verbeterd wordt door een warmtebehandeling - wordt steeds populairder als betaalbaar alternatief voor traditioneel hardhout voor gevelbekleding. Dankzij het thermische proces verkrijgt het zachthout een verbeterde stabiliteit en duurzaamheid aangezien het thermisch gemodificeerd hout minder vocht opneemt en afgeeft. Toch brengt deze behandeling ook nadelen met zich mee: het hout wordt brozer, verliest kracht en vertoont een sterk verhoogde brandbaarheid.

Hoewel hardhout zeker gewild blijft, overweegt de klant ondanks de nadelen voor thermisch gemodificeerd hout als goedkopere optie. Er zijn echter ook alternatieven in thermisch behandelde hardhout, zoals essenhout, dat een gelijkwaardig alternatief is voor exotische houtsoorten zoals Afrormosia en Padouk. 

Problematiek van droogovens

Bovendien is er nog een belangrijk aandachtspunt: in de Benelux is er een wildgroei aan droogovens, en niet elk bedrijf houdt zich even strikt aan de technische onderbouwde principes van bijvoorbeeld de kwaliteitsnormen van de ThermoWood Association, Thermory, het plato-proces ... Organisaties zoals ThermoWood Association en thermory stellen richtlijnen op voor het thermisch modificeren van hout, zoals de exacte duur en temperatuur in de oven, afhankelijk van de houtsoort en dikte, en de juiste manier van afkoelen. Dit is belangrijk, omdat elke houtsoort een specifieke behandeling nodig heeft.

Helaas wordt niet altijd volgens deze richtlijnen gewerkt. Sommige bedrijven experimenteren zonder voldoende kennis, wat leidt tot een wisselende eindkwaliteit. Een houtsoort die normaal geschikt is, kan door een verkeerde behandeling broos, instabiel of zelfs onbruikbaar worden. Dit brengt serieuze risico’s met zich mee voor de duurzaamheid en betrouwbaarheid van thermisch gemodificeerd hout.

Vergrijzing thermisch gemodificeerd hout

Een belangrijk aandachtspunt voor de klant is dat het vergrijzingsproces van thermisch gemodificeerd hout anders verloopt dan bij hardhout, als in veel sneller. Bovendien is er een verhoogd risico op schimmelvorming of vlekken. Daarom is het cruciaal om de klant goed te informeren over deze mogelijke risico’s en hen de correcte onderhoudstips mee te geven.

Met medewerking van Vandenbroucke Hout, Paulussen Houthandel en Carpentier