DE GEVOLGEN VAN HARD WATER
NIET ALLEEN WATERKOKER LIJDT ONDER KALKNEERSLAG
Het zijn gekende problemen: op glazen blijft een witte rand achter, de waterkoker moet regelmatig ontkalkt worden, kleren worden na een aantal wasbeurten dof … Het leeuwendeel van de huishoudens in België wordt op een of andere manier met de negatieve gevolgen van kalk in het leidingwater geconfronteerd.
HARD WATER?
Water bevat mineralen. Sommige van die mineralen, met name calcium en magnesium, kunnen aanleiding geven tot kalkaanslag. Aangezien de concentratie van die mineralen niet in alle water gelijk is, zal water van de ene bron echter een groter risico op kalkafzetting met zich meedragen dan water van een andere bron. Hoe hoger de concentratie, hoe harder het water.
De exacte hardheid kan eenvoudig bij de watermaatschappij nagevraagd of met een testkit gemeten worden en wordt uitgedrukt in graden. In België maakt men hiervoor doorgaans gebruik van Franse graden (°fH). Er is reeds sprake van middelhard water vanaf 8 °fH; boven de 30 °fH spreekt men van zeer hard water. De meeste regio’s in België kampen met een waterhardheid van 15 tot 45 °fH.
De waterhardheid kan op verschillende manieren uitgedrukt worden, met name in Franse (°fH) of in Duitse graden (°dH). Er geldt:
1 °fH = 10 mg CaCO3/l
1 °dH = 10 mg CaO/l
Hoewel beide eenheden iets anders meten, bestaat er wel een lineaire verhouding tussen beide. 1 Duitse graad is immers gelijk aan 1,78 Franse graad. Afhankelijk van de gemeten waarde classificeert Aqua Belgica het water als volgt:
PROBLEMATIEK
Hoewel de aanwezigheid van calcium en magnesium geen enkel risico vormt voor de gezondheid van de gebruiker, kan het op andere vlakken wel nadelige effecten hebben. Zeker wanneer hard water opgewarmd wordt of aan de lucht kan drogen, is het risico op kalkneerslag groot. Dat leidt er niet alleen toe dat bijvoorbeeld de waterkoker regelmatig ontkalkt moet worden, maar zorgt ook dat er meer zeep en poetsmiddelen nodig zijn en, bovenal, dat toestellen zoals boilers en verwarmingsketels sneller aan rendement én levensduur inboeten. Het Amerikaanse Batelle Institute berekende dat een huishoudelijke ketel zo over 15 jaar tijd een verlies aan efficiëntie tot wel 48% kan lijden.
Om problemen met hard water zo veel mogelijk te vermijden, hebben verschillende Europese landen dan ook specifieke voorschriften of aanbevelingen opgesteld. Zo moet elke gebruiker in Groot-Brittannië, bij een waterhardheid hoger dan 20 °fH, zorgen voor kalkwerende maatregelen, en mogen verwarmingscircuits in Duitsland enkel met onthard of gedemineraliseerd water gevuld worden. In België bestaan dergelijke voorschriften echter niet en is het plaatsen van een ontharder een persoonlijke keuze van de consument. De installateur vormt in deze echter een cruciaal aanspreekpunt en moet zijn klant op een geïnformeerde manier begeleiden.
ONTHARDEN
Wanneer?
Vanaf welke waterhardheid ontharding aangeraden of interessant is, is sterk afhankelijk van de toepassing. Werkt men met zeer gevoelige apparatuur – denk aan industriële processen, maar bijvoorbeeld ook aan een koffiebar – dan zal een hardheid van 5 °fH wellicht al te hoog zijn. In residentiële toepassingen, daarentegen, zal men er vooral baat bij hebben als de hardheid van het leidingwater meer dan 15 °fH bedraagt.
Hoe?
Om het risico op kalkaanslag te vermijden, zijn er verschillende technologieën op de markt. De drie meest toegepaste zijn:
- ionenuitwisseling: de calcium- en magnesiumionen worden uit het water gehaald en vervangen door natriumionen, met als gevolg dat de hardheid tot 0 °fH daalt;
- polyfosfaten: polyfosfaten worden aan het water toegevoegd en verbinden zich met de calcium- en magnesiumionen, waardoor zij niet meer kunnen neerslaan. Zo worden boilers en warmtewisselaars beschermd. De aanwezige kalk wordt echter niet uit het water verwijderd, met als gevolg dat het effect moeilijk gemeten kan worden en dat ook andere voordelen van onthard water uitblijven;
- (elektro)magnetisme: door de kristalstructuur van de kalk te wijzigen, zou een debietsafhankelijk (elektro)magnetisch veld het risico op kalkaanslag reduceren. Net als polyfosfaten werkt dit echter enkel in op de aanslag zelf, en dat onder strikte omstandigheden.
Ionenuitwisseling is met andere woorden de enige techniek waarbij calcium en magnesium effectief uit het water verwijderd worden en er daadwerkelijk sprake is van waterontharding. De andere technieken worden omschreven als kalkwerend of -neutraliserend.
IS ONTHARD WATER WEL VEILIG?
Onthard water versus zacht water
Vooreerst moet er een onderscheid gemaakt worden tussen natuurlijk zacht water en zacht, hard en onthard leidingwater. De drie laatste voldoen allen aan de drinkwaternorm en vormen dus geen enkel gevaar voor de gebruiker. Het natuurlijk zacht water, daarentegen, kan wel risico’s inhouden. Dat is echter niet het gevolg van zijn zachte karakter, maar eerder van parameters zoals de zuurtegraad …
Gezondheid
Er zijn twee aspecten die al eens vragen doen rijzen over de gezondheid van onthard water: het verwijderen van calcium enerzijds en het toevoegen van natrium anderzijds. Geen van beide heeft echter een nadelig effect. Ten eerste wordt calcium amper via drinkwater opgenomen; ten tweede zijn de hoeveelheden natrium die tijdens de ionenuitwisseling aan het water toegevoegd worden, erg beperkt. Enkel voor mensen die een zoutloos dieet volgen, zullen bijkomende maatregelen (zoals omgekeerde osmose) nodig zijn.
Corrosie
Het is niet ongewoon dat er een zekere resthardheid gevraagd wordt om corrosie te voorkomen. De veronderstelling is dat een dun kalklaagje aan de binnenkant van leidingen het koper tegen corrosie beschermt of dat volledig onthard water corrosief zou zijn. Geen van deze veronderstellingen kan echter met wetenschappelijk bewijs gestaafd worden.
