SIGNALISATIE START AL TIJDENS DE ONTWERPFASE

Tips om een zorggebouw voor iedereen overzichtelijk te maken

In ziekenhuizen en gezondheidsgebouwen is het nog meer dan elders belangrijk om snel de weg te vinden. Als iemand er met stress of pijn aankomt, moet hij binnen én buiten intuïtief naar zijn bestemming worden geleid. Met een goede bewegwijzering kom je al heel ver, maar eenvoudig de weg vinden, lukt enkel als er al tijdens de ontwerpfase over de in- en uitstromen van een gebouw werd nagedacht. Signalisatie is dus van het grootste belang, maar dat is slechts een stukje van het wayfindingproces.

ONGEMERKT DE WEG WIJZEN

In veel zorggebouwen heeft men de neiging om de bewegwijzering ingewikkelder te maken dan nodig is. De kunst van een goede bewegwijzering bestaat er nochtans in om die zo simpel mogelijk te houden. En laat dat nu net moeilijker zijn dan het lijkt …

Wat is wayfinding?

Wayfinding gaat uit van de manier waarop mensen de fysieke omgeving ervaren en hoe ze erdoorheen navigeren. Dat start al bij de terreininplanting of interne organisatie, en stopt bij het aanbrengen van bewegwijzering en signalisatie waar nodig. Het gemak waarmee je in een gebouw de weg vindt, is namelijk een belangrijke kwaliteit van een gebouw.

Het wayfindingproces baseert zich daarvoor op onze intuïtie. Bij het aankomen aan een zorggebouw, zoeken we op automatische piloot naar de ingang en vervolgens naar de plaats waar we moeten zijn. We zoeken op onze route naar instructies die ons leiden.

Om een goede begeleiding in die zoektocht te garanderen, zullen mensen die met wayfinding bezig zijn zorgen dat een gebouw logisch interpreteerbaar is en ingangen, onthaalbalies, liften of wachtruimtes gemakkelijk gevonden worden.

Na gesprekken met de bouwheer, de architect en de gebruikers van een gebouw, komt er al in de ontwerpfase een grondige analyse van hoe het gebouw functioneert.

Daarbij worden alle mogelijke vervoersmodi, bestemmingen en belangrijke circulatiepatronen in kaart gebracht, alsook de richtingen naar waar grote bezoekersstromen moeten worden gestuurd.

BEREIKBAARHEID

De ingang

We gaan er nog al te veel van uit dat mensen de omgeving 'wel kennen' als ze er eens geweest zijn. In een zorgcontext mag je daar echter net niet van uitgaan.

Spanning, stress en slecht nieuws hebben een negatieve invloed op ons cognitieve vermogen. Om iemand vlot naar binnen en buiten te loodsen, moet als het ware een figuurlijke rode loper voor de bezoekers worden uitgerold.

Dat begint al bij de openbare weg. Een healthcaregebouw moet in de eerste plaats makkelijk van buitenaf worden gevonden. Paden vanaf stoppunten van het openbare vervoer en fiets- en wandelpaden zijn daarbij een must. Bij aankomst moeten de parkeerplaatsen en de fietsenstallingen, net zoals de hoofdingang, vervolgens altijd zicht- en vindbaar zijn.

Het vinden van de onthaalbalie

Als een bezoeker zonder veel zoekwerk de ingang bereikt, voelt hij zich direct comfortabel. Het feit dat hij zich dan ook welkom voelt, maakt in zorggebouwen, zeker in ziekenhuizen, een wereld van verschil. Aan de ingang gaat een bezoeker intuïtief op zoek naar de balie. Als hij zich daar moet aanmelden, is die beter opvallend geaccentueerd, ligt hij recht tegenover de hoofdingang of is er bijvoorbeeld een uitbouw die aangeeft dat bezoekers halt moeten houden. Als er echter verwacht wordt dat bezoekers zich aanmelden aan een kiosk, is het enkel verwarrend dat ze bij het binnenkomen recht naar de onthaalbalie worden geleid. Kiosken moeten dan in het oog springen voordat bezoekers intuïtief naar de balie zouden gaan.

De zoektocht naar de bestemming

Nadat hij is aangemeld, zoekt een bezoeker de gang of de dienst waar hij naartoe moet. Ook tijdens deze zoektocht betekenen kleine architecturale beslissingen een groot verschil. Denk daarbij aan de plaats waar liften, traphallen, roltrappen of sanitaire blokken moeten worden geplaatst om direct en instinctief te worden gevonden. Pakweg de draairichting van een trap maakt een verschil tussen het wel of niet zien van de onthaalbalie die er eventueel aan grenst. Zulke logische beslissingen worden bij wayfinding niet uit het oog verloren.

VOORDELEN SIGNALISATIE

De leesbaarheid en de logische indeling van een gebouw bevestigen wat bezoekers denken, en dat sterkt hun vertrouwen. Hoe leesbaarder een zorgcentrum, hoe minder bewegwijzering en signalisatie noodzakelijk zijn. Dat zorgt op directe wijze voor harmonie en rust in woon- en zorggebouwen. Indirect zorgt gelimiteerde signalisatie voor tijd- en kostenbesparingen. Enerzijds worden er minder borden aangekocht, anderzijds doen bezoekers minder een beroep op personeel, waardoor ze tijdiger op hun afspraken arriveren. Doelgerichte signalisatie geeft hen dan ook dat extra duwtje in de rug om elke kamer of gang succesvol te bereiken, en is eigenlijk enkel een bevestiging van de richtingen die dankzij wayfinding al werden bepaald.

Welke (recente) tools ter beschikking?

Er bestaan vandaag heel wat creatieve manieren om bezoekers van zorgcentra bij de hand te nemen. Ter inspiratie heeft de organisatie Inter bijvoorbeeld tal van ontwerpgidsen met info over de toegankelijkheid van welzijns- en gezondheidsvoorzieningen en wayfinding, bewegwijzering en signalisatie.

Er zijn ook heel wat recente tools om te bewegwijzeren. Lichtdoorlatende panelen, 3D-tekst, projecties op de grond of vloerstickers met reliëf zijn slechts enkele nieuwigheden die naast traditionele signalisatie aan een opmars bezig zijn. Vooral brailleschrift en 'digital signage' winnen in België de laatste jaren aan populariteit, en worden steeds vaker in zorgcentra verwerkt.

Toch hinken we qua inventiviteit nog achterop tegenover onze buurlanden, en wordt er in België nogal snel gekozen voor traditionele bewegwijzerings- en informatieborden. De combinatie van beide panelen kan worden aangevuld met sturende pijlen, getallen of symbolen. Een belangrijke tip in dat verband is dan ook: gebruik combinaties van woorden, beelden en tekens, waarbij elk teken of elk symbool betekenisvol is. Dankzij die bekrachtigende symbolen vinden ook kinderen, analfabeten en anderstaligen snel en intuïtief de weg. Dergelijke bevestiging mag voor plaatsen diein een oogopslag gevonden moeten worden, zoals de spoedafdeling, toiletten of uitgang, zelfs extra opvallend zijn.

WETGEVING EN NORMERING

De verplichte signalisatie beperkt zich anno 2017 tot de wettelijke veiligheidspictogrammen. In de meeste projecten worden die echter apart bekeken en zijn ze geen onderdeel van de algemene signalisatie.

De Vlaamse stedenbouwkundige verordening toegankelijkheid (ook de Waalse en Brusselse) doet uitspraken over ontwerpmatige, gebouwgebonden aspecten die wayfinding ondersteunen. Alleen zijn die te beperkt als het gaat over de gebouwen in de welzijns- en gezondheidssector.

Niet overal zit het echter zo in elkaar. In deVS bijvoorbeeld wordt er gewerkt met de ADA (American Disabilities Act) waarbij de bewegwijzering in publieke gebouwen moet voldoen aan bepaalde normeringen inzake gebruik van braille, contrasten, montages …

In de sector van wayfinding en signalisatie wordt dan ook verwacht dat er op termijn een algemene Europese regelgeving komt.