Vraaggestuurde ventilatie kan een energiebesparing tot wel 60% opleveren

Zonering minimaliseert verbruik nog meer

Ventilatie roept bij eindgebruikers altijd wat gemengde gevoelens op, hoewel ze absoluut noodzakelijk is voor een gezonde binnenluchtkwaliteit. Ventilatie wordt door sommigen toch nog vooral als een kost gezien. En dan lijkt het systeem soms niet eens te werken! Waarom druipt het water van mijn spiegel na het nemen van een warm bad, denken ze dan. Vraaggestuurde ventilatie maakt aan dat soort inefficiënte toestanden een einde door gecontroleerd en op het juiste moment op te toeren of af te schakelen. Samen met een onnodig hoog verbruik verdwijnt daarmee ook de wrevel van je klanten.

Combinatie van energie en comfort

Vraaggestuurde ventilatiesystemen zullen in plaats van continu op vol vermogen te draaien, hun werking op basis van realtimedata, die wordt gecapteerd door sensoren, aanpassen aan de werkelijke behoefte. De stijgende cijfers tonen aan dat zowel architecten, installateurs als opdrachtgevers meer en meer overtuigd raken van deze intelligente manier van ventileren. De voordelen zijn dan ook legio. Bovendien blijven de fabrikanten de technologie verder ontwikkelen, waardoor er met name op energetisch vlak een doorgedreven optimalisatie plaatsvindt.

Minder energieverbruik

Een mechanisch ventilatiesysteem draagt op een slimme manier bij aan de energiehuishouding. Door het systeem vraaggestuurd in te zetten - precies wanneer de binnenluchtkwaliteit daarom vraagt - optimaliseer je het energieverbruik dubbel: je beperkt zowel het elektriciteitsverbruik van het systeem zelf als het warmteverlies via de afgevoerde binnenlucht. Deze efficiënte aanpak levert een aanzienlijk voordeel op wat betreft energiebesparing. Daar komt bij dat het toestel op een proportionele manier ventileert, dat wil zeggen precies met de juiste hoeveelheid.

Kijken we naar een C-systeem met klepwerking – daarover zo dadelijk meer – vertaalt zich dat al snel in een besparing tot wel 60% ten opzichte van niet-vraaggestuurde systemen, al is dat natuurlijk sterk caseafhankelijk. Voor die energiebesparing, wellicht het grootste voordeel van vraaggestuurd ventileren, wordt de eindgebruiker ook beloond in de vorm van twee of drie punten op zijn EPB-score.

Meer comfort

Behalve een lager verbruik, resulteren slimme ventilatiesystemen in een hoger comfort, op verschillende manieren. Vooreerst behoren aangedampte badkamerspiegels en beslagen ruiten tijdens drukbezochte feestjes definitief tot het verleden dankzij vraaggestuurde ventilatie. Voor de eindgebruiker een duidelijk bewijs dat zijn ventilatiesysteem de vochthuishouding beter in de hand heeft, en zonder dat hij daarvoor iets hoeft te doen. Het systeem zorgt daar automatisch voor.

Ontzorging is daarom het tweede comfortverhogende element. Overigens, die ontzorging valt jou als installateur net zo goed te beurt, want de huidige producten zijn in grote mate plug & play. Ook daar komen we later op terug. Geluidsreductie is met name bij vraaggestuurde C-systemen een derde en laatste component in dit verhaal.

Ook voor renovatieprojecten interessant
Denk niet dat vraagsturing alleen voor nieuwbouw interessant is. Fabrikanten hebben tegenwoordig centrale én decentrale oplossingen bedacht waarmee ze specifiek op renovatieprojecten mikken. Dat kan in beide gevallen gaan over oplossingen waarbij de sensoren in de units zelf zijn geïntegreerd en de afgevoerde lucht wordt gemeten, maar ook over aparte ruimtesensoren die mooi geïntegreerd zitten in het schakelmateriaal van de verlichting. De connectie met het ventilatietoestel gebeurt veelal draadloos, al dan niet via een eigen platform.

Algemene indeling

Vraaggestuurde ventilatie is beschikbaar in een aantal vormen. Zo onderscheiden we centrale ventilatiesystemen van decentrale en wijzen we binnen centrale ventilatiesystemen op de mogelijkheid om met afzonderlijke zones te werken zodat er nog fijnmaziger en energiezuiniger kan worden geventileerd. Een relatief recente ontwikkeling.

Centraal ventilatiesysteem

Om hun data te verzamelen, snuffelen de sensoren doorgaans in de gecentraliseerde afgevoerde lucht of via ruimtesensoren in de natte of droge ruimtes. In het geval van een centraal systeem wordt op basis van die metingen de ventilatiewerking van het volledige huis volgens de vastgestelde behoefte aangestuurd. Sommige systemen zijn dan ook nog eens in staat om de ventilatiewerking voor elke kamer of zone afzonderlijk aan te sturen.

Een ventilatiesysteem met een zonale aansturing deelt de volledige woning op in zones. Denk aan een dag- en nachtzone, maar ook op het niveau van individuele leefvertrekken (slaapkamers, living, badkamer … ) is dat mogelijk door een beroep te doen op de klepwerking. Tijdens het nemen van een douche zal het systeem er bijvoorbeeld voor kiezen om de ventilatiewerking alleen voor de badkamer op te schroeven in plaats van voor het hele huis, wat de efficiëntie verder verhoogt.

Decentrale ventilatiesystemen

Ook decentrale units voeren hun metingen uit in de afgevoerde lucht, alleen gaat het in dit geval om een compacte extractieventilator voor één ruimte, waarin de sensoren zijn geïntegreerd. Per ruimte die je op deze manier vraaggestuurd wil ventileren, heb je dus een dergelijk toestel nodig. Dat is een mooie oplossing voor uitbouw- of renovatieprojecten waar de graad van afwerking van de rest van de woning geen grondige ingreep toelaat om een centraal ventilatiesysteem te installeren dat het hele huis aanstuurt.

Werking in meer detail

Met de systemen C en D hebben we de twee centrale ventilatietypes genoemd die de markt vandaag domineren. Die tweedeling houden we aan om de werking van vraagsturing nog wat meer in detail toe te lichten.

C-systemen met vraagsturing

Bij een vraaggestuurd C-systeem wordt de verse buitenlucht via toevoerroosters op een natuurlijke manier aangevoerd, terwijl de vervuilde binnenlucht mechanisch wordt afgevoerd. Qua opbouw bestaat het centrale ventilatietoestel dat zorgt voor de afvoer, uit een ventilator, een sturingsprint en de mechanische componenten om het geheel samen te houden en te bevestigen. Belangrijk in de context van vraagsturing is dat ook de kleppen, gekoppeld aan de verschillende kamers, naast een motortje, een sturingsprint bevatten waarop de sensoren bestukt zitten.

Dankzij die klepwerking kan elke zone afzonderlijk worden geventileerd op basis van de gemeten behoefte. Sommige fabrikanten gaan nog een stap verder door ook de toevoerroosters te regelen via een stappenmotor. Op die manier stemmen ze de volledige luchtstroom af op de werkelijke binnenluchtkwaliteit. Daarnaast heb je ook vraaggestuurde C-systemen zonder klepwerking waarbij de sensoren in het toestel zelf zitten als een bijkomend compartiment in de sturingsprint. Daarvan ligt de kostprijs iets lager. Het nadeel is dat er niet per zone geventileerd kan worden.

D-systemen met vraagsturing

In tegenstelling tot bij een C-systeem verloopt bij een type D zowel de aan- als afvoer mechanisch door het gebruik van niet één maar twee ventilatoren in de centrale ventilatie-unit. Dat alleen al maakt de opbouw een stukje complexer en groter. Tussen die twee luchtstromen bevindt zich dan nog een warmtewisselaar die beide laat kruisen zodat de warmte-energie uit de afgevoerde lucht benut kan worden om zo de aangevoerde lucht voor te verwarmen.

Met een bypass-klep kan je de functie indien gewenst even uitschakelen. Daarnaast heb je nog filters nodig om de genoemde componenten te beschermen tegen vervuiling en een verlies aan rendement. Met name de gestapelde dunne plaatjes van de warmtewisselaar zijn daar gevoelig voor. De filter houdt ook pollen tegen.

Tot dusver is er geen verschil met niet-vraaggestuurde systemen. Om het aspect ‘intelligentie’ toe te voegen in combinatie met zonering, maken sommige fabrikanten opnieuw gebruik van kleppen, die in dit geval zowel de af- als aanvoer van lucht vraaggestuurd regelen. Anderen kiezen ervoor om de sensoren in te bouwen in de extractiezijde van het centrale toestel, weliswaar op globaal woningniveau, en dus niet gezoneerd.

Via twee extra kleppen in het centrale toestel, meer bepaald op de toevoer van verse lucht, kan je dit specifieke systeem wel volgens dag- en nachtzonering laten werken. Elke klep wordt dan aangestuurd door een ruimtesensor. Wie volledige zonering wil, moet bij dergelijke systemen investeren in extra ruimtesensoren die draadloos met het ventilatietoestel zijn geconnecteerd.

Ontwikkelingen

Vraaggestuurde ventilatie heeft de laatste jaren een opmerkelijk evolutie doorgemaakt. Om te eindigen nemen we je nog even mee langs de belangrijkste recente ontwikkelingen naast zonering.

Sensoren

Vroeger werkten ventilatiesystemen vaak op basis van tijdsschema’s of eenvoudige aanwezigheidsdetectie. Daar zijn we intussen een eind vandaan. Vandaag wordt vertrouwd op realtime sensorgevens van de belangrijkste parameters voor de binnenluchtkwaliteit (CO2, VOC, vocht). Door de jaren heen zijn de sensoren veel compacter geworden en elegant vormgegeven. Ruimtesensoren kunnen zelfs volledig in de muur worden ingebouwd, in combinatie met schakelmateriaal van bekende merken zoals Niko. Op welke metingen baseert vraaggestuurde ventilatie zich?

• Vochtigheidssensoren meten de relatieve vochtigheid, belangrijk voor de natte ruimtes zoals keuken, badkamer of wasplaats.
• CO₂-sensoren meten de hoeveelheid koolstofdioxide in de lucht, vooral relevant in droge verblijfruimtes zoals de woon- of slaapkamer, of een thuiskantoor.
• Een bewegingsmelder detecteert de aanwezigheid van de bewoners. Dat kan ook via een koppeling aan de lichtschakelaar (bijvoorbeeld in het toilet).
• VOC-sensoren meten de aanwezigheid van vluchtige organische stoffen in het kader van het voorkomen van geurtjes van het toilet, reinigingsproducten of andere schadelijke afgiften.

Plug & play

Tegenwoordig ontzorgen plug & play-systemen je maximaal als installateur. Zo heb je bijvoorbeeld fabrikanten bij wie de drie sensoren (CO₂, vocht en VOC) niet alleen in de ventilatietoestellen zijn geïntegreerd, maar bovendien vanuit de fabriek al volledig geconfigureerd zijn. Voor de opstart hoef je als installateur alleen nog je debieten aan de extractiepunten te meten en in te geven in je installateurs-app. Het systeem zal zelf instelwaarden voorstellen, die je enkel nog hoeft te finetunen op maat van elk project.

Sommigen voorzien hun toestellen bijkomend van ingebouwde debietmetingen zodat de ingestelde waarden binnen het werkingsgebied ook daadwerkelijk gehaald worden. Door de integratie van de sensoren en de preconfiguratie is de impact van vraaggestuurde ventilatie op de installatie vrijwel nihil. Die geringe inbreng van de installateurs komt de werking alleen maar ten goede.

Ventilatie is immers een complexe materie waarbij de afstelling nauw luistert en zelfs kleine instelfouten grote gevolgen kunnen hebben voor het functioneren van het toestel. Voor de toevoeging van ruimtesensoren, een ander voorbeeld, worden speciale kits aangeboden waarbij je simpelweg de ontvanger in het ventilatietoestel moet schuiven zodat het draadloos kan connecteren met de opnieuw vooringestelde sensoren. Je hoeft de ruimtesensoren alleen nog op een voeding van 230 V aan te sluiten.

Integratie in domotica-systeem

Systeemintegratie is een laatste grote ontwikkeling. Ook vraaggestuurde ventilatiesystemen maken daar deel van uit. Om de prestaties verder te optimaliseren worden alle HVAC en elektrotechniek gebundeld in een gestroomlijnd totaalconcept. Dat kan een eigen centraal beheerplatform zijn of een extern stuursysteem dat bijvoorbeeld via Modbus gekoppeld wordt. Modbus is een universeel en robuust communicatieprotocol dat eenvoudig geïntegreerd kan worden in geavanceerde automatiseringssystemen zoals KNX of andere commerciële platformen.

Met de medewerking van Duco, Renson, Ubbink