De gevolgen van ETS2 voor de energiefactuur

De broeikasgasuitstoot van elektriciteitsproductie valt al langer onder het European Emissions Trading System of ETS1. Elektriciteitsproducenten rekenen de emissierechten die ze moeten betalen door in de elektriciteitsfactuur. Fossiele brandstofleveranciers dienden tot nu toe geen emissierechten te betalen voor fossiele brandstoffen. Vanaf 1 januari 2027 komt daar met de invoering van ETS2 verandering in. De facto zullen fossiele brandstoffen, zoals aardgas, stookolie en benzine duurder worden.

Hoe werkt ETS?

Het doel van het European Emission Trading System (ETS) is om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Bedrijven die broeikasgassen uitstoten en waarvoor ETS van toepassing is, moeten jaarlijks voldoende emissierechten aankopen om hun uitstoot te dekken.

Hoe minder ze uitstoten, hoe minder emissierechten de bedrijven dienen te kopen en hoe minder ze dus dienen te betalen. Zo ontstaat een prijsprikkel om minder koolstofintensieve brandstoffen te leveren en te verbruiken.

Er worden openbaar emissierechten geveild op de markt (uitgedrukt in euro per ton CO₂). De prijs van de emissierechten is een spel van vraag en aanbod. Hoe hoger de vraag, hoe hoger de prijs. Daarbovenop stelt ETS een absoluut emissieplafond op, waardoor er een beperkt aanbod van emissierechten wordt gecreëerd.

ETS1 is sinds 2005 van toepassing en geldt al jaren voor elektriciteitsproducenten, en energie-intensieve industrieën zoals staal, cement, raffinage, chemie en papier.

ETS2 gaat in 2027 in voege en focust zich op vervoer, gebouwen, landbouw, kleine industrie en afval.

De gevolgen van ETS2

Fossiele brandstofleveranciers moeten sinds 2024 de hoeveelheid brandstof rapporteren die ze op de markt brengen. Vanaf 2027 zijn die brandstofleveranciers verantwoordelijk voor de aankoop van de noodzakelijke emissierechten voor fossiele brandstoffen (gas, diesel, stookolie …) die burgers en bedrijven aankopen voor verwarming en transport.

Om te hoge startprijzen en snelle prijsstijgingen van de emissierechten te voorkomen heeft Europa voor de introductie van ETS2 wel een aantal prijsstabiliteitsmechanismen ingebouwd.

Verwacht wordt dat de prijs hierdoor gemiddeld 45 euro per ton zal bedragen (berekend in 2020 – met de huidige inflatie zou dit overeenkomen met een prijs van 62,46 euro per ton). Het Potsdam Institute for Climate Impact Research berekende dat zonder complementair klimaatbeleid de ETS2 prijs zou kunnen oplopen tot meer dan 200 euro per ton CO₂.

Impact op de energiefactuur

Een rapport van FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu berekende de impact van ETS2 op de energiefactuur voor vier types gezinnen. Uitgaande van een CO₂-prijs van 45 euro per ton.

• Voor een gezin met een ‘gemiddelde wagen’ met verbrandingsmotor en 15.000 kilometer per jaar, en een op gas verwarmde, goed geïsoleerde woning zouden de energiekosten stijgen met 170 euro per jaar.
• Voor een gezin met een elektrische wagen en een goed geïsoleerd huis verwarmd met elektriciteit zouden de energiekosten gelijk blijven. Zij betalen immers al jaren een CO₂-prijs voor de elektriciteit die ze verbruiken via ETS1.
• Voor een gezin met een ‘gemiddelde wagen’ met verbrandingsmotor en 15.000 kilometer per jaar, en een op gas verwarmde, slecht geïsoleerde woning zouden de energiekosten toenemen met 375 euro per jaar.
• Indien die woning niet met gas, maar met stookolie wordt verwarmd, loopt dat zelfs op tot 548 euro per jaar. De verbranding van stookolie stoot meer CO₂ uit in kg/kWh en geeft daarom een hogere kost voor gezinnen die verwarmen met stookolie. Daarenboven worden deze gezinnen niet beschermd door het sociaal tarief voor energie, die een verlaagd tarief biedt voor elektriciteit, aardgas en warmte.

Uit een ander onderzoek dat de Europese Unie liet uitvoeren op basis van het Oeko-Institut SEEK-EU micro model komt naar voren dat de verwarmingskost voor gezinnen als gevolg van ETS2 (bij een voor 2023 geïndexeerde prijs van 60 euro per ton CO₂) tussen 154 en 325 per jaar zal stijgen. De transportkosten van gezinnen nemen volgens datzelfde onderzoek dan weer toe met een bedrag tussen 145 euro en 285 euro per jaar.

Wat gebeurt er met de ETS2 inkomsten?

De opbrengst van de ETS2-veilingen wordt verdeeld over de Europese lidstaten aan de hand van een verdeelsleutel. Voor België komt dat overeen met 3,9% van de Europese veilingopbrengsten. FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu schat dat dit overeenkomt op 5,7 miljard euro tussen 2027 en 2030 (bij een prijs van 45 euro per ton CO₂).

Om te voorkomen dat kwetsbare huishoudens, micro-ondernemingen (dat zijn ondernemingen met minder dan 10 werknemers en een omzet onder 2 miljoen euro die aanzienlijk getroffen worden door de prijsimpact van ETS2 en niet over voldoende middelen beschikken om gebouwen te renoveren, zero-emissievoertuigen aan te kopen, enz.). het slachtoffer worden van deze hogere prijzen heeft Europa het Sociaal Klimaatfonds opgericht. Via dat fonds mag België compenserende maatregelen nemen zodat verwarming, koeling en mobiliteit betaalbaar blijven voor kwetsbare huishoudens en bedrijven. Daarnaast dient het ook voor de financiering van structurele investeringen in energie-efficiëntie en duurzame mobiliteit.

Tekst geschreven op basis van de position paper: ‘Doortastend klimaatbeleid houdt energie betaalbaar’ door Bright Adiyia (Energyville/VITO).