DE GEVAREN VAN LEGIONELLA

WAAROM DE JUISTE MAATREGELEN ZO NOODZAKELIJK ZIJN

Sinds 2007 geldt in Vlaanderen het legionellabesluit. Dat omvat bepalingen om het infectierisico in publieke gebouwen en installaties te beperken en schrijft onder andere voor dat nieuwe watervoorzieningen volgens de bijbehorende BBT gebouwd en geëxploiteerd moeten worden. Maar waarom zijn deze maatregelen zo noodzakelijk?

WAT IS LEGIONELLA?

Legionella pneumophila is een bacterie die voorkomt in al het natuurlijk vers water en bij blootstelling acute luchtwegaandoeningen of ernstige longontstekingen kan veroorzaken. Daarbij zijn het niet zozeer de gewone waterdruppels die een gevaar vormen – het drinken van besmet water houdt geen risico in –, maar eerder de fijne micrometergrote aerosoldruppeltjes die bij luchtbevochtigers, douches, airconditioning enz. vrijkomen en ingeademd kunnen worden. Als deze aerosols tot in de longblaasjes doordringen, kunnen zij daar – vooral bij personen met een verminderd immuunsysteem – de nodige schade aan­richten.

In België worden er per 100.000 inwoners jaarlijks zo'n tien gevallen van veteranenziekte opgetekend, al is dit cijfer niet representatief voor het werkelijke aantal infecties. Er wordt namelijk geschat dat ook heel wat long­ontstekingen een legionella-infectie als oor­zaak hebben.

Groeiomstandigheden

De legionellabacterie overleeft in uiteen­lopende omstandigheden. Water met een temperatuur tussen 25 en 50 °C biedt de ideale groeiomstandigheden, terwijl de bacterie bij temperaturen onder 20 °C in slaaptoestand gaat.

Pas bij temperaturen vanaf 47 °C zal de bacterie afsterven. Hierbij geldt overigens dat hoe hoger de temperatuur is, hoe sneller de bacteriën zullen afsterven. Bij 47 °C duurt het zo nog steeds tien uur alvorens 90% van de legionellaconcentratie gedood is; bij 70 °C gebeurt dat al in één minuut.

Legionella is echter niet alleen aanwezig in het water zelf, maar floreert ook in de zogenaamde biofilm. Dit is een soort organische slijmlaag die zich aan de binnenkant van leidingen of in het bezinksel op de bodem van leidingen en reservoirs vastzet en daar een ideale voedingsbodem voor de bacterie vormt.

Legionellabacteriën in de biofilm kunnen aan hogere temperaturen en hogere concentraties van chloor en andere biociden weerstaan en zorgen bovendien voor een snellere vermenigvuldiging van de bacteriën in het water. Zij vormen met andere woorden een groter gevaar dan de legionellabacteriën in het water. Hoe trager het water stroomt, hoe gemakkelijker een biofilm zich kan vormen. Stagnerend water houdt dan ook de grootste risico's in.

Concentraties

In principe is de legionellabacterie in al het vers water aanwezig, maar dat betekent niet dat ze altijd een gevaar vormt. Doorgaans is de concentratie laag genoeg om het risico op infectie tot een minimum te beperken. Het is doorgaans pas wanneer ze boven 1.000 KVE/l (kolonievormende eenheden per liter) uitstijgt, dat er in België van een besmetting gesproken wordt. Deze drempelwaarde is niet altijd van toepassing. Zo is er bij hoogrisico-inrichtingen een waakzaamheid vereist als > 30% van de stalen > 1000 cfu/l bevat. 

LEGIONELLARISICOPUNTEN IN WARMWATERSYSTEMEN

Boiler

De meest gebruikte manier om water op te warmen is door middel van een opslagvat (boiler) met warmtewisselaar. Een opslagvat met warm water van 40 à 45 °C is een ideale bron voor de groei van legionella. De kans dat er legionella aanwezig is in deze situatie, is heel hoog, met de zone onderaan de boiler als meest kritische.

Warmwaterdistributie onder 55°C

In bepaalde gevallen is het niet mogelijk om de retourtemperatuur op minimaal 55 °C te houden. Dit kan het geval zijn als het circulatiesysteem niet geïsoleerd is of niet hydraulisch in evenwicht is. Het gebeurt ook dat koud- en warmwaterleidingen zich samen in één technische koker bevinden. Op deze manier warmt de koude leiding op en koelt de warme leiding af, waardoor het water in beide leidingen een kritische temperatuur voor de legionellagroei bereikt.

Weinig gebruikte tappunten

Ook weinig gebruikte leidingen en tappunten zijn kritische locaties voor de groei van legionella. Weinig gebruikte leidingen komen voor bij bijvoorbeeld douches die weinig of niet meer gebruikt worden, kraantjes die niet geïnstalleerd werden of werden verwijderd, tappunten voor staalname in technische ruimtes en in collectoren met stilstaande zones. Door het gebrek aan stroming daalt de watertemperatuur in deze leiding, van hieruit wordt de rest van het distributie­systeem besmet.