Maak regenwater breder inzetbaar dankzij goed gedimensioneerde filtering

Meer dan 50%. Zoveel drinkwater zouden we in principe uitsparen als we het konden vervangen door regenwater. Helaas staan er nog enkele hinderpalen tussen droom en werkelijkheid. De technologische filteroplossingen om regenwater te behandelen zijn er nochtans.

We hoeven u er wellicht niet aan te herinneren: de zomer was kurkdroog. Het gebruik van drinkwater door particulieren werd net niet aan banden gelegd, maar de eerste waarschuwingsdrempels werden wel overschreden. De schaarste van het drinkwater is al langer een probleem en naar alle verwachting zal dat de komende jaren alleen maar toenemen. En net zoals alle andere economische goederen, volgt ook drinkwater de keiharde wet van vraag en aanbod. Er is met andere woorden een niet geringe kans dat de prijs van drinkwater verder de lucht in zal gaan.

De kwaliteit van het aangevoerde water is niet alleen afhankelijk van de verontreiniging die het op zijn weg richting put tegenkomt, maar ook van enkele andere factoren zoals de uitvoering van het dak

Niet als drinkwater

Anticiperen op droogte en de bijhorende prijsstijgingen kan op meerdere manieren, maar bufferen is sinds jaar en dag de meest toegankelijke manier: vang regenwater op, filter het en zet het in de woning in ter vervanging van drinkwater waar mogelijk. We zien dat ook de wetgevende instanties hier steeds meer oog voor hebben: er is in Vlaanderen bijvoorbeeld al een verplichting voor een put van minstens 5 m³ bij nieuwbouwwoningen en bij grote verbouwingen, afhankelijk van de dakoppervlakte gaat die verplichting zelfs richting de 10 m³. In Brussel is een vergelijkbare verplichting van kracht. In Wallonië is een algemene verplichting nog niet van kracht, maar gemeenten kunnen het wel als voorwaarde opleggen om een stedenbouwkundige vergunning te verkrijgen. In ongeveer 1 op de 5 Waalse gemeentes is dat momenteel het geval, een cijfer dat in stijgende lijn zit.

In het kader van de overheidsaanbevelingen voor méér hergebruik van regenwater, moeten we ook aanstippen dat er bij vele gebouwen eigenlijk onvoldoende dakoppervlak en/of opslagcapaciteit is om méér te voeden dan enkel maar de toiletten. Dat is ook de reden waarom de verplichte opslagcapaciteit in de komende jaren wellicht zal verhogen, in de wandelgangen horen we begin volgend jaar als timing vallen.

Enkel voor sanitair, maar ...

Tot op vandaag kan regenwater helaas slechts gedeeltelijk gebruikt worden, bijvoorbeeld als water voor toilet, wasmachine en dienstkraan voor niet persoonlijke hygiëne zoals tuinbesproeiing en het wassen van de wagen. Voor we effectief regenwater kunnen gebruiken dat beantwoordt aan de vereisten voor deze toepassingen, is er nog een zekere weg af te leggen, mocht dat al gewenst zijn. Want zelfs als een eindgebruiker de mogelijkheid heeft om al dit water uit regenwater te betrekken: het houdt zekere risico's in. De reden daarvoor is duidelijk: regenwater neemt vanaf zijn ontstaan vervuiling mee die het op zijn weg tegenkomt: uitlaatgassen en roetdeeltjes uit de lucht, uitwerpselen en substraatdeeltjes van op de daken en goten, bacteriën uit de regenwaterput en leidingen. Ook stuifmeel en bladerresten uit de buurt komen in de regenwaterput terecht, en er kan geuroverlast ontstaan door stilstand van het water. Daarnaast kunnen er ook verontreinigingen ontstaan te wijten aan de constructie, zoals insijpeling aan de dichting van de kraag die op de regenput gemetseld is. Ook kan de regenput beschadigd worden door werken, waardoor grondwater in de put sijpelt. Grondwater kan soms aangetast zijn door historische vervuiling. Ook een terugvloeiing van huishoudelijk afvalwater via de overloop van de regenput, door een slecht werkende keerklep, komt voor. Deze verontreinigingen moeten worden aangepakt aan de wortels.

Invloed van daktype

De kwaliteit van het aangevoerde water is niet alleen afhankelijk van de verontreiniging die het op zijn weg richting put tegenkomt, maar ook van enkele andere factoren zoals de uitvoering van het dak. De hellende daken vormen het minste probleem: omdat regenwater er meteen afspoelt, is er daar weinig tijd voor kleurafgifte. Bij platte daken is de situatie wisselend. Sommige types roofing en EPDM geven een bruinachtige kleur af. Als de situatie te erg is, kan een aannemer een coating aanleggen op het dak zodat de chemische vervuiling niet meer van het dak afspoelt.

Kleurproblemen kunnen overigens ook ontstaan bij groendaken. Zo zijn er ons situaties bekend waarbij het regenwater vanaf het groendak niet verwerkt wordt om deze reden, maar dat er geopteerd werd om dat van een naastliggend klassiek dak te hergebruiken. Dat staat toch wat contradictorisch tegenover de groene gedachte achter een groendak. Een alternatief hier is om het regenwater komende van het groendak te hergebruiken voor het groendak zelf en het besproeien van ander groen.

Water in 3 categorieën

Overal waar gebruikers zouden kunnen drinken van het water, mag in principe alleen water komen dat voldoet aan de vastgelegde drinkwaternormen. Douche, bad, lavabo, spoeltafels zijn dus al uit den boze bij onbehandeld water. Als u toch regenwater toevoert aan deze gebruikspunten, dient de sticker 'geen drinkwater' te worden aangebracht, al worden er stilaan openingen gemaakt om het verbod te versoepelen. Zo wordt in Vlaanderen sinds 2021 de mogelijkheid vermeld om sanitair gebruik van regenwater toe te laten: fijnfiltratie gevolgd door ontsmetting met uv-c-licht is nu toegelaten, op voorwaarde van controle en goedkeuring door de drinkwatermaatschappij. Om het een en ander duidelijk te maken, wordt water opgedeeld in 3 klassen:

• Categorie 1: water voor aangesloten binneninstallatie (op openbaar waterdistributienet)
• Categorie 2: water voor niet aangesloten binneninstallatie (eigen waterwinning)
• Categorie 3: water voor 2e circuit installatie

Een fout die bij residentieel gebruik wel eens gemaakt wordt, is de inplanting van de filter. Die moet niet voor, maar na de pomp geplaatst worden

Residentieel: eenvoudig opgebouwd

De behandeling van regenwater in andere toepassingen dan drinkwater hangt af van de materialen waarmee het water in contact kwam: de dakbedekking (dakpannen, roofing, substraten ...) het materiaal van de regenput of het vat (beton of kunststof) en de leidingen.

bij gebruik voor niet persoonlijke hygiëne

De filterinstallaties zijn relatief eenvoudig qua opbouw: de filtratie bestaat meestal uit een meertrapsfilter met sedimentfiltering en koolstoffiltering in één geheel, deze wordt tussen 2 kranen geplaatst zodat de periodieke vervanging van de filterpatronen makkelijk verloopt. Deze eerste minimumbehandeling is er ter verwijdering van de zichtbare vuildeeltjes, die anders kranen en apparatuur zouden verstoppen waardoor lekken en werkingsstoornissen optreden. Voor kleine residentiële toepassingen hebben deze filters meestal wegwerppatronen, die op geregelde tijdstippen moeten vervangen worden. Door de beperkte prijs is dit een zeer toegankelijke optie voor wie regenwater wil inzetten voor zijn toiletten, wasmachine en dienstkranen voor niet persoonlijke hygiëne.

Een fout die wel eens gemaakt wordt, is de inplanting van de filter. Die moet niet voor, maar na de pomp geplaatst worden. Soms wordt er geredeneerd dat een plaatsing voor de pomp beter zou zijn, omdat de pomp dan proper water krijgt. De plaatsing van filtering voor de pomp betekent evenwel een zekere weerstand. Bij de aanzuiging van niet zelfaanzuigende pompen kan dat voor problemen zorgen waardoor ze minder goed werken. Verder zijn ook de stroomrichting – die staat op de filter vermeld – en de pompdruk van belang. Elke fabrikant geeft een maximale druk aan waarmee zijn filters gebruikt mogen worden. Meestal is dat 3 à 4 bar.

Indien mogelijk wordt de pomp ook gestuurd via een frequentieregelaar, wat toelaat om een constante druk in het gebruiksnet te bekomen. Deze zijn zuiniger met energie en bieden extra comfort door de constante waterdruk. Op die manier worden drukslagen in de installatie en de bijhorende schade vermeden.

bij gebruik voor persoonlijke hygiëne

Eindgebruikers die nog een stapje verder willen gaan en effectief inzetbaar water willen voor hun douche of bad, kunnen na de actieve koolfilter een bijkomende uv-c-straler laten plaatsen die de bacteriën doodt en het water zo ontsmet. De uv-c-lamp zit in een kwartsbuis en wordt in een roestvaste koker ingebouwd. De contacttijd tussen het water en het licht bepaalt de efficiëntie van de ontsmetting. De prijs van een dergelijke uv-c-oplossing bedraagt enkele honderden euro's, de lamp moet ook jaarlijks vervangen worden. Dat leidt wel eens tot misverstanden met klanten, omdat ze er verkeerdelijk van uitgaan dat een brandende lamp synoniem is voor een werkende lamp. De stralingsdosis en dus de efficiëntie daalt met de levensduur en het aantal starts en stops. Omdat het bovendien enkele minuten duurt vooraleer de uv-c-lamp op sterkte is na het opzetten, kan men kleine uv-toestellen het best constant laten opstaan. Het stroomverbruik zit rond de 20 W – ter vergelijking: dit is ca. 5 keer minder dan een led-tv-toestel.

In principe is het ook mogelijk om regenwater effectief om te zetten naar drinkbaar water. Er is wel een belangrijke voorwaarde: de installatie moet bij de keuring gecontroleerd worden en de bouwheer moet het water laten controleren door een labo. De vraag rijst hier natuurlijk wie er verantwoordelijk is als de installatie op termijn niet opgevolgd wordt. De eindgebruiker moet dit in theorie in de gaten houden, maar een controle-wateranalyse laten uitvoeren is prijzig. Voor residentiële toepassingen lijkt dit met andere woorden wat dubbel: filterinstallaties mogen wel geplaatst worden, maar de controlepijler blijft vaak achterwege. Bij installaties in publieke gebouwen worden dergelijke controles wel makkelijker ingebed in de vaste onderhoudsacties.

Niet residentieel: zak- en mediafilters

Voor grotere debieten zoals in bedrijven en appartementsgebouwen worden geen wegwerppatronen maar zak- en mediafilters toegepast. De meest toegepaste media hiervoor zijn zand, zand met hydroanthraciet, of soms neutraliet (kalkgruis). Deze filters spoelen automatisch en spoelen op ingestelde tijdstippen door middel van een krachtige backwash de vuildeeltjes naar de afvoer. De filtratie verloopt fysisch, door het tegenhouden van de zwevende deeltjes. Het voordeel van deze manier van werken is dat het afspoelproces geautomatiseerd kan worden, zodat er niet voortdurend controle nodig is.

De keuze van het filtermateriaal gebeurt vooral in functie van het debiet. Als het enkel om filtratie gaat van zwevende deeltjes in installaties met een beperkte grootte, dan is zand prima. Gaat het om grotere debieten, dan wordt er overgeschakeld naar zand met hydroantraciet. Als de eindklant vraagt om een aanpassing van de hardheid of pH-waarde, dan kan neutraliet ingezet worden. Dat is eerder voor sommige industriële installaties van toepassing.

Dimensionering

Over de dimensionering kunnen we relatief kort zijn: voor residentiële woningen zijn de mogelijkheden veelal beperkt tot één filteroplossing en is de keuze met andere woorden makkelijk. Bij grotere installaties zullen de studiebureaus de keuze bepalen op basis van de debieten, pomp- en doorstroomgegevens van de installatie. Let wel dat er bij deze laatste groep wel eens problemen kunnen ontstaan. Er wordt vaak gewacht tot helemaal op het einde van het bouwproces om de regenwaterrecuperatie aan te pakken, om dan tot de vaststelling te komen dat de filterinstallatie te groot uitvalt. Zeker de actieve koolfiltering neemt plaats in beslag. Dit adsorptieproces verloopt traag, waardoor deze filters een stuk volumineuzer zijn dan de deeltjesfilters. Die grotere plaatsinname kan in de laatste fase van een bouwproces moeilijk liggen.

Chloortoevoeging

Werken met uv-c-straling werkt prima voor nieuwe installaties, maar bij oudere installaties zit er vaak een biofilm op de interne leidingwanden. Uv-c zal dit niet oplossen, want dit ontsmet enkel het inkomende water. Een andere oplossing om hier toch drinkbaar water te creëren, is het werken met proportionele chloortoevoeging. Het nadeel van deze behandeling is de noodzakelijke opvolging: chloor moet altijd exact gedoseerd zijn. Dit moet dus geregeld gecontroleerd worden, met een voor drinkwater verplichte continue meting en met maandelijkse kalibratie van de meetsonde.

Dank aan BWT, GEP Watermanagement & Watergenius