"Het is tien over twaalf voor de dakdekkersstiel"

Ambacht van zink-, koper- en loodwerker is in comateuze toestand beland

Wat aanvankelijk een interview moest worden over het tekort aan lood-, zink- en koperwerkers, mondde uit in een unanieme noodkreet: het eeuwenoude ambacht van de dakdekker dreigt uit te sterven. Een acuut tekort aan vakmensen, falende opleidingen en wegvloeiende kennis stellen de toekomst van het beroep ernstig in vraag. "Het is tien over twaalf," waarschuwt Geert Bosch, zaakvoerder van G.Bosch, een ervaren restauratiedakwerker. "Als we nu niet ingrijpen, verdwijnt onze mooie stiel."

Algemene rouwstemming

Een geïmproviseerd rondetafelgesprek. Zo kunt u het wel noemen. Geen ronde tafel, maar wel een aantal bijzettafeltjes, veel koffie en nog meer kennis en ervaring. "We gaan het hier niet hebben over politieke kwesties, het gaat over onze métier; de duurzaamheid, kwaliteit en de toekomst van onze daken!", maakt Geert Bosch meteen duidelijk. Dat het crisis is en het geen goed-nieuws-show wordt, blijkt vrijwel meteen duidelijk. "We zijn in rouw!" 

Tekort aan vakmensen zet sector onder druk

Volgens Bosch en de andere collega-experts is de situatie onhoudbaar geworden. Er zijn te weinig bekwame dakwerkers actief op onze daken. "Het ontbreekt heel wat jonge dakdekkers zelfs aan basisvaardigheden", constateert Jo Dewulf, gepensioneerd technisch expert in dakmaterialen. "Op een werf zou men aan een vakman toch niet meer moeten uitleggen hoe hij moet solderen?"

Zelfs eenvoudige daken worden niet meer altijd correct geplaatst. "Als een vakman de simpele dakwerken al niet meer tot een goed einde kan brengen, is er iets ernstig mis," bevestigt Bosch. Hij ziet de algemene dakdekker als met uitsterven bedreigd en specifieke ambachten – zoals zink-, koper- en loodwerk – op sterven na dood. 

    

Het nijpende personeelstekort dwingt aannemers tot onorthodoxe maatregelen. Opdrachten genoeg, maar handen te kort: vaak moeten concurrenten bijspringen om projecten af te werken. "We houden onze concullega's te vriend, want zonder partnerships lukt het niet om ons orderboekje succesvol af te werken."

Ook leveranciers voelen de krapte. "Als er twee medewerkers afwezig zijn op een bepaalde afdeling, dan moeten wij ander personeel inschakelen, zodat de productie en werking niet stil komen te vallen. Dat vraagt extra inspanningen van collega's die moeten invallen", zegt Filip Derie, commercieel directeur bij specialist van dak- en gevelmaterialen Defrancq. Toch kunnen bedrijven het zich nauwelijks permitteren om werknemers te laten gaan. "Als iemand fouten maakt, gaan alle alarmbellen af. Maar kan ik zo iemand meteen ontslaan? Nee, we hebben iedereen nodig," geeft Bosch toe. Met andere woorden: personeel is baas op dit moment.

Opleiding faalt en kennis verdwijnt

Oorzaken voor de crisis zijn divers, maar een falend onderwijssysteem springt eruit.

"De vakschool, zoals we die ooit kenden, bestaat niet meer", zucht Geert Bosch. "Het technisch  onderwijs heeft grote steken laten vallen en er is gaandeweg een gigantische achterstand opgebouwd. Gooi daar nog eens de afschaffing van de vestigingswet tegenaan en je kunt niet anders dan vaststellen dat we tientallen jaren hebben verloren." 

Formele opleidingen in dakwerken zijn zeldzaam: in Vlaanderen bieden nog maar een handvol scholen een volwaardige opleiding aan. Bovendien sluiten de curricula niet aan op de noden van de werkvloer. "Op school leer je het vak niet meer grondig, zelfs wie er lesgeeft heeft de stiel vaak niet zelf in de vingers," aldus Bosch.

Dakwerkersbedrijven en toeleveranciers proberen het gat te dichten met eigen trainingen, maar dat volstaat niet. "Als leverancier nemen wij onze verantwoordelijkheid: onze deuren staan open voor leerlingen en leerkrachten, en we organiseren regelmatig opleidingen," zegt Filip Derie. "Maar we kunnen niemand in vier of acht uur goed leren solderen."

Het probleem is ook wie er nog les kan geven. "Eigenlijk zouden ze de vestigingswet opnieuw moeten invoeren," oppert Ruben Bosch, zelf jonge dakwerker en zoon van Geert. "Maar dan duikt een ander probleem op: het tekort aan bekwame lesgevers." Geert Bosch knikt: "Wie zal onze jongeren opleiden? Het heeft geen zin om leerkrachten in te schakelen die de stiel niet kennen. Verkeerde kennis doorgeven zou ons nog verder van huis brengen."

Geert Bosch heeft al meerdere inspanningen geleverd om zijn eigen kennis en ervaring te delen met toekomstige dakwerkers. Echter, na de opheffing van de vestigingswet zag hij de motivatie van jongeren kelderen. "Ik heb jaren lesgegeven aan Syntra in Brugge. Die opleiding was toen nog onderverdeeld in drie verschillende trajecten: hellende daken (twee jaar), zinkwerk (twee jaar) en platte daken (een jaar). De studenten waren stielmannen die na het werk nog van 19 uur tot 22 uur bij mij in de klas kwamen zitten. Als ik zaken voortoonde en technieken uitlegde, hing iedereen aan mijn lippen." Met de afschaffing van de vestigingswet verdween de motivatie, maar ook de fierheid en het streven naar nauwkeurig en correct werken. Van de ene op de andere dag was een opleiding niet meer verplicht en verwaterde daarmee ook de kwaliteit van de werken. "Het kaartenhuisje stortte volledig in elkaar. Er kwam vrijwel niemand meer op de opleidingen af."

Intussen verdwijnt de bestaande knowhow in snel tempo uit de sector. Veel oudere dakdekkers staan op het punt om met pensioen te gaan, en met hen gaat een schat aan kennis verloren. "De oudere generatie dakdekkers verdwijnt en zo ook de knowhow die ze over jaren hebben verzameld," waarschuwt Ruben Bosch.

Geert Bosch deelt al zijn trucs en ervaring met zijn team, maar elders dreigt een gat in vakkennis. "Het ambacht gaat verloren, we zitten met de handen in het haar," klinkt het ongerust. "Daarom is het van cruciaal belang dat de kennis van de oudere generatie wordt doorgegeven."

Imago en mentaliteit hinderen instroom

De instroom van jongeren blijft zorgwekkend laag, mede door een hardnekkig imagoprobleem en veranderde werkmentaliteit. "Ouders willen allemaal dat hun zoon of dochter CEO wordt, geen dakdekker die in weer en wind met een rol roofing van 60 kilo over het dak klautert," merkt Filip Derie op.

Kiezen voor een technische opleiding of bouwrichting gebeurt nog te vaak vanuit een verplichting of ten gevolge van het fameuze watervaleffect. Dat terwijl niet elke jongere gebaat is bij een academische carrière. Op zeer jonge leeftijd moeten leerlingen al studierichtingen kiezen die hun loopbaan bepalen. "Jongeren kunnen nu moeilijker keuzes maken," zegt Derie. Het resultaat: weinigen kiezen overtuigd voor een vakopleiding dakwerken.

Degenen die wél instromen, houden het vaak niet lang vol. Zwaar werk schrikt af. "Het is te lastig, te koud, te moeilijk, te zwaar ... Ze vinden altijd wel een reden om ermee te stoppen," zegt Ruben Bosch over een deel van de jongere werkkrachten.

Naast de fysieke uitdaging speelt ook het werkethos. Een deel van de jongeren kijkt vooral naar wat de job hen oplevert, niet naar het vak zelf. "Er zijn er veel die zo weinig mogelijk willen doen voor zo veel mogelijk geld. Wat ze moeten doen, interesseert hen weinig," zegt Ruben teleurgesteld. Geert Bosch herkent dat beeld: "In veel gevallen is de eerste vraag: hoeveel verdien ik en hoe lang moet ik werken?" "En wanneer kan ik naar huis?" vult Jo Dewulf aan. "De goesting is soms heel ver te zoeken," besluit Derie, verwijzend naar een gebrek aan gedrevenheid.

Ook op de werkvloer botst de nieuwe mentaliteit met oude normen. "Je mag tegenwoordig niemand nog op de vingers tikken. Doe je dat wel, dan ben je meteen de boeman," zegt Geert Bosch. Zijn generatie leerde het vak met strenge hand en trots voor het werk. "Ik werd verplicht om zowel links- als rechtshandig te leren solderen. Je stelde je daar geen vragen bij. We deden wat van ons werd gevraagd." 

Die fierheid heeft plaatsgemaakt voor een sfeer van haast en financieel gewin. Er zijn uitzonderingen: jongeren die wél de stiel willen leren en er passie en hun ziel in leggen. "We hebben gelukkig enkele echte professionals in dienst die trots zijn op wat ze doen – het bewijs daarvan zijn de ontelbare foto’s die ze van hun werk maken," lacht Bosch. Maar zulke talenten zijn dun gezaaid. "De gedrevenheid is weg bij veel jongeren," constateert Laurent Quartier, projectleider bij G.Bosch. "We zijn bereid om als bedrijf te investeren en onze kennis te delen, om ze een kans te
geven, maar het is oh zo moeilijk. Het is zelfs zo erg dat wij onszelf afvragen of we niet té streng zijn.

Kwaliteit lijdt onder haast en gebrek aan vakmanschap

De gevolgen van deze exodus van vakmanschap laten zich voelen in de kwaliteit. "Een dak zou minstens 50 jaar moeten meegaan. Gebruik je goede materialen en voer je het werk feilloos uit, dan hoef je hoogstens één keer in je leven een dak te vervangen," zegt Geert Bosch. "Helaas zijn er gevallen bekend waarin huiseigenaars een dak tot twee keer toe moeten laten vervangen."

De druk om snel te werken leidt tot slordige oplossingen. "Het moet altijd maar vooruit gaan – zo snel mogelijk op het dak en zo snel mogelijk eraf," merkt Ruben Bosch. Daardoor wordt er vaker geïmproviseerd met gemakkelijkere, maar minder duurzame methodes. Goten worden bij gebrek aan kunde gelijmd in plaats van gesoldeerd; silicone is het 'Zwitsers zakmes' van de stiel geworden en wordt voor de meest uiteenlopende toepassingen gebruikt. 

Fabrikanten spelen op deze evolutie in door hun producten steeds gebruiksvriendelijker te maken. De experts zijn het erover eens: de bestaande materialen zijn op zich prima, de zwakke schakel zit in de uitvoering. "Vandaag de dag zijn er geen slechte producten meer, alleen slechte plaatsingen," stelt Jo Dewulf nuchter.

Naast kwaliteitsverlies komt ook de rendabiliteit van bedrijven in gevaar. Minder vakkennis betekent onnauwkeurige offertes en misrekeningen. "Zonder kennis van je stiel kan je nooit rendabel zijn," waarschuwt Dewulf. "Als je niet juist kunt inschatten hoelang een karwei duurt – bijvoorbeeld tengellatten plaatsen bij een sarkingdak – reken je ofwel te veel of te weinig aan. In beide gevallen verlies je geloofwaardigheid." 

Klassieke ambachten op sterven na dood

Waar het algemene vakmanschap in crisis verkeert, is de toestand van de zink-, koper- en loodwerker ronduit comateus.  "Lood verwerken is specialistenwerk," zegt Jo Dewulf. "Je leert de basis van algemene dakwerken op drie maanden, maar wie zich écht wil bekwamen in lood, koper of zink, heeft jaren ervaring nodig."

Geert Bosch bevestigt: "Die technieken moeten op school aangeleerd worden, liefst zo vroeg mogelijk. Laat jongeren experimenteren, geef ze oefeningen die technisch uitdagend zijn, zodat ze leren oplossingsgericht denken."

Maar de realiteit is anders. Omgevingsfactoren en een tanend milieu-imago ondermijnen het gebruik van klassieke materialen. "Lood is een prachtig product, maar het ligt steeds meer onder vuur. De roep om vervangers klinkt steeds luider," zegt Bosch. Alleen: niet alle vervangers zijn van een even hoogstaande kwaliteit. "Niet elk alternatief haalt het niveau van traditioneel lood. En zonder vakkennis is dat verschil onzichtbaar – tot het te laat is."

"Af en toe moeten wij nog eens een oud boek vanonder het stof halen om te zien hoe bepaalde technieken moeten worden uitgevoerd. Up-to-date blijven is belangrijk, maar in onze sector - restauratie en beschermd erfgoed - is het regelmatig opfrissen van onze kennis van de klassieke technieken minstens even belangrijk", getuigt Geert.

En ook zink staat onder druk, ondanks zijn veelzijdigheid. Waar vroeger vooral natuurzink werd gebruikt, zijn er vandaag talloze varianten in kleur en afwerking. "Gepatineerd zink is populair, maar moeilijker te verwerken. Goed solderen van deze variant vergt kennis die in België amper nog aanwezig is. In Duitsland is die kennis nog aanwezig, bij ons raakt ze verloren," zegt Filip Derie.

Koper, zo stellen de experts, blijft de onbetwiste nummer 1 onder de dakmaterialen. "Het is duurzaam, kwalitatief én heeft het eeuwige leven," aldus Derie. Maar net als bij zink en lood geldt: wie niet over de juiste vaardigheden beschikt, kan het materiaal niet correct verwerken. En daar wringt het schoentje. Want net die vaardigheden verdwijnen nu zienderogen uit het vak.

Structurele hervorming als enige uitweg

De dakensector staat op een kruispunt. Vakmanschap is schaars, kennis verdwijnt, en nieuwe instroom blijft uit. Een duurzame oplossing vraagt visie, organisatie en samenwerking. En vooral: actie. Ad-hocmaatregelen volstaan niet; er is structurele hervorming nodig om het tij te keren. "We kunnen dit niet alleen," is de duidelijke boodschap van alle betrokkenen.

Geert Bosch en enkele collega’s nemen hiertoe initiatief. Onder de vleugels van Embuild wordt een werkgroep opgericht door een team van vakmannen, waaronder Geert Bosch. “Embuild heeft voldoende kennis in eigen huis en heeft de nodige contacten om op politiek niveau te lobbyen,” legt Bosch uit. Een handvol firma’s uit de streek zet hun schouders onder dit project met als doel kennis te verzamelen en te verspreiden naar iedereen in het vak.

"Misschien via een centrale server met technische tekeningen, of via nieuwe vakopleidingen. Hoe we die kennisdeling praktisch zullen organiseren, is nog niet beslist," zegt Laurent Quartier. De werkgroep start met spelers uit West-Vlaanderen, maar wil snel uitbreiden: wat hier werkt, kan ook elders in het land worden uitgerold. Cruciaal is dat de plannen een brede steun en structurele verankering krijgen.

Nu actie, anders gaat het licht uit

De noodkreet van de dakdekkers komt op het juiste moment, want het werk ligt klaar. "Duizenden daken liggen op ons te wachten," zegt Geert Bosch. Hij verwijst naar de berg renovatiewerken die op stapel staan – van het verwijderen van asbest in oude schoolgebouwen tot grootschalige dakrenovaties in het kader van energiebesparing. "De overheid pompt geld in renovatie en duurzaamheid. Er komt werk, werk en nog eens werk," benadrukt Bosch. "Maar wie zal het uitvoeren als er geen vaklui meer zijn om de klus te klaren?"

"Willen we die toekomst veiligstellen, dan moet er nu iets gebeuren. Met gerichte opleiding, intensieve begeleiding, betere samenwerking in de sector en – vooral – een hernieuwde waardering voor het vakmanschap. Alleen zo blijft onze mooie stiel bestaan voor de volgende generaties."